در گستره پهناور فلات ایران، سرزمین‌هایی هستند که گویی خداوند سخاوتمندانه سفره نعمت‌هایش را بر آن‌ها گسترده است. یکی از این نگین‌های درخشان، استان کهگیلویه و بویراحمد است؛ سرزمینی که به واسطه موقعیت جغرافیایی و دامنه‌های پربرف دنا، به "پایتخت طبیعت ایران" و "سرزمین چهار فصل" شهره است. این استان، با میانگین بارش سالانه حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر (که بیش از دو برابر میانگین کشوری ۲۵۰ میلی‌متر است)، نه تنها یکی از پرآب‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود، بلکه منبع اصلی تأمین آب برای چندین استان همجوار و حتی دوردست است. رودخانه‌های پرآب مارون، زهره و بشار که رگ‌های حیاتی بخش‌های وسیعی از جنوب و جنوب غرب کشورند، از قلب این دیار سرچشمه می‌گیرند. یاسوج، مرکز این استان نیز، با جمعیتی حدود ۱۵۰ هزار نفر ، شهری کوچک و خوش‌آب‌وهوا به شمار می‌رود که در دل دشت‌های سرسبز و در کنار آبشار خروشانش، تصویری از طراوت را در ذهن تداعی می‌کند.

اما این تصویر دل‌انگیز، این روزها با واقعیتی تلخ و متناقض در هم آمیخته است: "فریاد عطش" از دل "این شهر باورنکردنی است، اما در اوج گرمای تابستان، و حتی در فصول دیگر، بسیاری از محلات شهر یاسوج و روستاهای اطراف، با معضلات جدی بی‌آبی، افت فشار شدید و قطعی‌های مکرر آب مواجه هستند. مردمی که بر روی گنجینه‌ای از آب نشسته‌اند، مجبورند ساعت‌ها برای پر کردن دبه‌ها و تأمین آب شرب و مصارف روزانه خود انتظار بکشند یا تانکرهای آب را به یاری بطلبند. این تناقض، نه تنها زندگی روزمره شهروندان را مختل کرده، بلکه به یک معضل اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است که نیازمند تحلیلی عمیق و پاسخی شفاف است.

کلاف سردرگم علل: آیا مشکل از مدیریت است یا زیرساخت، یا انتقال آب؟

برای واکاوی ریشه‌های این بحران، باید به چندین عامل کلیدی پرداخت:

1.  زیرساخت‌های فرسوده و ناکارآمد

   بخش عمده‌ای از شبکه توزیع آب شرب در یاسوج، سالیان درازی است که بازسازی نشده و فرسوده است. بر اساس گزارش‌ها و برآوردهای غیررسمی، میزان هدررفت آب در شبکه توزیع برخی شهرهای ایران به ۳۰ تا ۴۰ درصد و حتی بیشتر نیز می‌رسد. این "آب ندیده" که از لوله‌های پوسیده، اتصالات معیوب و شکستگی‌های مکرر به زمین نفوذ می‌کند، خود به تنهایی می‌تواند عامل بزرگی در کمبود آب باشد. نبود مخازن ذخیره کافی با ظرفیت مناسب برای جمعیت کنونی، عدم پایش و مدیریت هوشمند شبکه، و ضعف در تشخیص و ترمیم به موقع نشتی‌ها، همگی به این معضل دامن می‌زنند. این وضعیت نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و به‌روزرسانی آن‌ها، به اندازه تأمین آب اولیه اهمیت دارد و در سال‌های گذشته مورد غفلت قرار گرفته است.

2.  مدیریت ناکارآمد و فقدان دید بلندمدت: غیبت استراتژی

   شاید بتوان گفت که ریشه بسیاری از مشکلات، به ضعف در مدیریت جامع منابع آب بازمی‌گردد. با وجود پتانسیل آبی عظیم استان، برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و استراتژیک برای تأمین پایدار آب شرب شهری و روستایی، به نظر می‌رسد که کافی نبوده است. توسعه شهر بدون در نظر گرفتن ظرفیت‌های آبی، عدم تعادل بین رشد جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها، و نبود یک نقشه راه مشخص برای مدیریت بحران‌های آبی (مانند خشکسالی‌های مقطعی یا افزایش تقاضا در فصول گرم)، همگی نشان از یک خلاء مدیریتی عمیق دارند. حتی اگر مصرف بی‌رویه هم وجود داشته باشد، وظیفه مدیریت است که با فرهنگ‌سازی، تعرفه‌گذاری مناسب و اعمال سیاست‌های تشویقی و تنبیهی، مصرف را بهینه کند.

3.  انتقال آب به سایر استان‌ها: فداکاری یا اجحاف؟

   این شاید یکی از حساس‌ترین و بحث‌برانگیزترین ابعاد ماجرا باشد. بخش قابل توجهی از آب‌های سرچشمه گرفته از کهگیلویه و بویراحمد، از طریق سدها و تونل‌های عظیم، به استان‌های کم‌آب‌تر همجوار و حتی نقاط دورتر منتقل می‌شود تا نیازهای شرب، کشاورزی و صنعتی آن‌ها را تأمین کند. در حالی که این پروژه‌ها از منظر توسعه ملی و همبستگی منطقه‌ای توجیه می‌شوند، اما از دیدگاه مردم بومی که در سایه این انتقال‌ها با مشکل کم‌آبی مواجه‌اند، این وضعیت شبیه به "فداکاری اجباری" است. این سوال مطرح می‌شود که آیا سهم کهگیلویه و بویراحمد از این منابع آبی عظیم، به درستی و عدالت تخصیص یافته است؟ آیا نیازهای آتی و رشد جمعیت این استان در محاسبات انتقال آب لحاظ شده است؟ احساس تبعیض و این باور که "آب ما را می‌برند"، به نارضایتی عمومی دامن زده و اعتماد مردم به برنامه‌ریزی‌های ملی را کاهش داده است

4.  مصرف بی‌رویه: عادت‌هایی که باید تغییر کنند

   اگرچه نقش مدیریت و زیرساخت پررنگ‌تر است، اما نمی‌توان از تأثیر مصرف بی‌رویه شهروندان نیز غافل شد. در کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، فرهنگ مصرف صحیح آب از اهمیت حیاتی برخوردار است. عادت‌های نادرست در آبیاری فضای سبز شخصی، شست‌وشوی خودرو و حیاط با آب شرب، و عدم توجه به نشتی‌های داخلی ساختمان‌ها، همگی به افزایش مصرف سرانه کمک می‌کنند. آموزش و فرهنگ‌سازی مستمر، همراه با نظارت و تعرفه‌گذاری صحیح، می‌تواند به اصلاح این الگوهای مصرف کمک کند. با این حال، نمی‌توان تمام تقصیر را بر گردن مصرف‌کننده انداخت، در حالی که مشکلات ساختاری و مدیریتی بزرگ‌تری وجود دارد.

فریاد برای آینده: راه‌حل در گرو مدیریت یکپارچه

بحران آب در یاسوج، بیش از آنکه ناشی از یک عامل واحد باشد، محصول ترکیبی از عوامل متعدد است که همچون حلقه‌های یک زنجیر به هم پیوسته‌اند. ریشه‌یابی دقیق نشان می‌دهد که مدیریت ناکارآمد و ضعف زیرساخت‌ها، در کنار سیاست‌های انتقال آب بدون در نظر گرفتن تمام جوانب، عوامل اصلی این معضل پیچیده و دردناک هستند. مصرف بی‌رویه نیز، در جایگاه خود، به این وضعیت دامن می‌زند.

برای نجات "پایتخت طبیعت" از عطش، نیاز به یک رویکرد جامع و یکپارچه است:

•   سرمایه‌گذاری فوری در نوسازی و بهسازی شبکه توزیع آب: کاهش هدررفت آب از اولویت‌های اصلی است.

•   مدیریت هوشمند منابع آب: استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش، کنترل و توزیع عادلانه آب.

•   بازنگری در سیاست‌های انتقال آب: تضمین تأمین نیازهای آتی استان مبدأ، پیش از هرگونه انتقال.

•   توسعه منابع آبی جدید: شناسایی و بهره‌برداری پایدار از منابع آبی جایگزین (مانند آب‌های زیرزمینی با مدیریت صحیح، یا تصفیه و بازچرخانی آب).

•   فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی: ارتقاء فرهنگ مصرف صحیح آب در میان شهروندان.

یاسوج، نگین سبز زاگرس، شایسته این نیست که در سایه این تناقض دردناک، تشنه بماند. فریاد عطش از دل این شهر پرآب، ندایی است برای بیداری مسئولان و اقدامی قاطعانه برای بازگرداندن طراوت و حیات به رگ‌های خشکیده شهری که خود منبع زندگی دیگران است. این نه فقط یک درخواست، که یک ضرورت ملی برای حفظ هویت، سلامت و آینده این سرزمین است.

✍️سعید (شهرام) صفادوست