نسلی که با هوش مصنوعی گفت‌وگو می‌کند/ بررسی تفاوت‌های نسل زد و آلفا

نسل آلفا ذهنی بصری، سریع و داده‌محور دارد، اما از نظر عاطفی نیازمند الگوهای تربیتی جدید است. از نظر اجتماعی، نسل آلفا در بستری شکل گرفته است که مرز میان واقعیت و مجاز کمرنگ شده است.

افتونیوز| یک حقوقدان می‌گوید: «نظام آموزشی ایران هنوز درگیر چالش‌های قرن بیستم، مانند حافظه‌محوری و رقابت نمره‌محور است، در حالی که نسل آلفا به آموزش مبتنی بر پروژه، تجربه و خلاقیت نیاز دارد. از نظر اجتماعی، نسل آلفا در بستری شکل گرفته است که مرز میان واقعیت و مجاز کمرنگ شده است.»

در سپیده‌دم قرن بیست‌ویکم، بشر شاهد تولد نسلی است که در بطن فناوری، بحران و جهانی‌شدن رشد می‌کند؛ نسلی که به تعبیر بسیاری از اندیشمندان، «آینده در اکنون» است. «نسل آلفا»، کودکانی هستند که نه‌تنها آینده را شکل می‌دهند، بلکه مفهوم کودکی را بازتعریف کرده‌اند. این نسل با ویژگی‌های منحصربه‌فرد و نیازهای حقوقی جدید، جامعه را به بازاندیشی در نظام‌های آموزشی، فرهنگی و حقوقی فرا می‌خواند.

در همین خصوص، دکتر محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان، در گفت‌وگو با خبرآنلاین به شرح ویژگی‌های نسل آلفا، تفاوت‌های آن با نسل زد و مسئولیت‌های جامعه برای حمایت از این کودکان آینده‌ساز می‌پردازد و در توصیف این نسل می‌گوید: «نسل آلفا، نسلی است که نخستین گریه‌های خود را در کنار صفحه‌نمایش‌ها سر داده‌اند، نخستین گام‌هایشان را در خانه‌هایی برداشته‌اند که اینترنت و هوش مصنوعی بخشی از زیست روزمره آن است. آنان دیگر کودکان جهانِ پسافناوری نیستند، بلکه کودکان جهان در حال بازآفرینی‌اند.»

نسل آلفا؛ کودکانِ آینده یا آینده‌ی کودکی؟/ نسلی که با هوش مصنوعی گفت‌وگو می‌کند/ بررسی تفاوت‌های نسل زد و آلفا — سیدناصری، حقوقدان و پژوهشگر

ویژگی‌های متمایز نسل آلفا؛ کودکان دیجیتال

نسل آلفا (متولدین پس از ۲۰۱۰) در جهانی متولد شده‌اند که فناوری بخشی از زیست روزمره است. برخلاف نسل زد (متولدین حدود سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰)، که با فناوری آشنا شد، نسل آلفا با هوش مصنوعی گفت‌وگو می‌کند و هویتش ترکیبی از واقعیت و مجاز است.

به گفته سیدناصری، «به تعبیر روان‌شناسان، نسل آلفا ذهنی بصری، سریع و داده‌محور دارد، اما از نظر عاطفی نیازمند الگوهای تربیتی جدید است. از نظر اجتماعی، نسل آلفا در بستری شکل گرفته است که مرز میان واقعیت و مجاز کمرنگ شده است. هویت آنان ترکیبی از تجربه‌های عاطفی در جهان واقعی و تعامل‌های مجازی است. این نسل در محیطی چندفرهنگی و چندزبانه رشد می‌کند و از کودکی با ارزش‌ها و سبک‌های زندگی متنوع آشنا می‌شود. این تنوع، ذهنی باز و چندبعدی برایشان می‌سازد، اما خطر سردرگمی هویتی و کاهش انسجام فرهنگی را نیز به همراه دارد. از نظر روانی، نسل آلفا با چالش‌هایی چون اضطراب، کم‌توجهی و وابستگی به فناوری روبه‌روست، اما قدرت تحلیل، چندوظیفگی و درک تصویری بالاتری نسبت به نسل‌های پیشین دارد.»

تفاوت‌های حقوقی و تربیتی با نسل زد

نسل زد در عصر گسترش اینترنت با چالش‌هایی مانند: حفظ حریم خصوصی و مقابله با خشونت سایبری مواجه بود، اما نسل آلفا در جهانی زندگی می‌کند که داده‌ها، الگوریتم‌ها و هوش مصنوعی تصمیم‌سازند.

این حقوقدان در ادامه توضیح می‌دهد: «نسل آلفا به حقوقی مانند حق بر داده، هویت دیجیتال، محافظت از ردپای آنلاین و فراموش شدن در فضای مجازی نیاز دارد. در حوزه تربیتی، نسل آلفا با آموزش سنتی ارتباط برقرار نمی‌کند. این کودکان، یادگیرندگانی فعال و بصری‌اند که به جای انتقال صرف اطلاعات، به پرورش تفکر انتقادی، سواد دیجیتال، اخلاق فناوری و خودآگاهی فرهنگی نیاز دارند. نظام آموزشی باید از انتقال دانش به پرورش خلاقیت و مهارت‌های زندگی تغییر جهت دهد.»

آیا حقوق بین‌الملل پاسخگوی نیازهای نسل آلفا است؟

کنوانسیون حقوق کودک (۱۹۸۹) چارچوبی برای حمایت از کودکان ارائه کرده، اما در زمان تصویب، فناوری‌های امروزی مانند هوش مصنوعی و متاورس وجود نداشتند. به گفته سیدناصری، «تفسیر شماره ۲۵ کمیته حقوق کودک (۲۰۲۱) گام مهمی برای به‌روزرسانی حقوق کودکان در فضای دیجیتال است، اما هنوز موضوعاتی مانند تعامل ایمن با هوش مصنوعی یا مالکیت فکری تولیدات دیجیتال کودکان در خلأ قانونی قرار دارند. این فاصله میان اسناد حقوقی و واقعیت‌های دیجیتال نشان‌دهنده نیاز به بازنگری در چارچوب‌های بین‌المللی است.»

آماده‌سازی جامعه برای پذیرش نسل آلفا

جامعه امروز باید بپذیرد که نسل آلفا با معیارهای نسل‌های پیشین قابل قضاوت نیست. سیدناصری تأکید می‌کند: «نظام آموزشی ایران هنوز درگیر چالش‌های قرن بیستم، مانند حافظه‌محوری و رقابت نمره‌محور است، در حالی که نسل آلفا به آموزش مبتنی بر پروژه، تجربه و خلاقیت نیاز دارد. جامعه باید با تقویت نهادهای فرهنگی و مشاوره‌ای، به والدین آموزش دهد که چگونه با کودکانی که در فضای دیجیتال نفس می‌کشند، رابطه‌ای انسانی و آگاهانه برقرار کنند. مدارس نیز باید از فضایی برای انباشت دانش به محیطی برای پرورش انسان‌های آینده تبدیل شوند.»

نقش آموزش رسمی و غیررسمی در هویت‌سازی

هویت نسل آلفا ترکیبی از تجربه‌های واقعی و دیجیتال است. آموزش رسمی، مانند برنامه‌های درسی، تنها بخشی از این هویت را شکل می‌دهد. بخش بزرگ‌تر در آموزش غیررسمی، از جمله فضای مجازی، بازی‌های آنلاین و رسانه‌ها، ساخته می‌شود. سیدناصری هشدار می‌دهد: «اگر آموزش رسمی نتواند جهت و معنا به این هویت بدهد، آموزش غیررسمی ممکن است کودکان را دچار سردرگمی فرهنگی کند. هماهنگی بین نظام آموزشی و رسانه‌ای برای حفظ هویت ملی و اخلاقی کودکان ایرانی ضروری است.»

چالش‌های حقوقی جدید نسل آلفا

نسل آلفا با تهدیدات حقوقی بی‌سابقه‌ای مواجه است، که سیدناصری به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کند:

سرقت یا سوءاستفاده از داده‌های زیستی و دیجیتال (دیجیتال بایومتریک)
تأثیرگذاری هوش مصنوعی‌های شخصی‌سازی‌شده بر رفتار و تصمیم‌ها
تبلیغات هدفمند کودکان
بهره‌کشی دیجیتال و تولید محتوا توسط کودکان در پلتفرم‌های تجاری
تهدید به «ناپدیدی دیجیتال» یا حذف هویت در متاورس

او این چالش‌ها را «چرخش پارادایمی در حقوق کودک» می‌نامد و می‌گوید: «حمایت از کودکان دیگر فقط به کار فیزیکی محدود نیست، بلکه باید از داده‌های آن‌ها در برابر نظام‌های اقتصادی دیجیتال محافظت شود.»

تقویت مشارکت اجتماعی نسل آلفا

ماده ۱۲ کنوانسیون حقوق کودک بر حق کودکان برای ابراز نظر و مشارکت در امور مرتبط با خود تأکید دارد. نسل آلفا، با توانایی حضور در شبکه‌های دیجیتال، می‌تواند در تصمیم‌سازی‌های اجتماعی نقش مؤثری ایفا کند.

سیدناصری در این زمینه عنوان می‌کند: «این مشارکت باید قانونمند، آگاهانه و حمایت‌شده باشد. ایجاد پارلمان‌های دانش‌آموزی دیجیتال، پلتفرم‌های گفت‌وگوی کودکان، آموزش سواد حقوقی به زبان ساده و طراحی اپلیکیشن‌های مشارکتی ویژه کودکان از جمله ابزارهایی است که می‌تواند زمینه‌ساز تحقق این حق شود. این نسل، آینه‌ تمام‌نمای تحولات فرهنگی، فناورانه و اخلاقی عصر ماست. هر جامعه‌ای که درک عمیق‌تری از نیازها و ویژگی‌های آنان داشته باشد، آینده‌ای پایدارتر، انسانی‌تر و اخلاقی‌تر برای خود رقم خواهد زد. اگر نظام حقوقی، تربیتی و اجتماعی ما نتواند با این نسل هم‌گام شود، فاصله میان کودک و جامعه به شکافی نسلی بدل خواهد شد که نه قانون و نه آموزش قادر به پر کردنش نخواهد بود. اکنون زمان آن است که حقوق کودک از کتاب‌های قانون به دنیای دیجیتال مهاجرت کند؛ جایی که نسل آلفا زندگی می‌کند، می‌اندیشد و آینده را می‌سازد.»

منبع: خبرآنلاین

خبرهای مرتبط