سید ولی موسوی نژاد - آب، خاک، بازار، صنعت و محصولات، پنج ضلعی کشاورزی ناکارآمد کهگیلویه و بویراحمد را تشکیل می دهند که تغییر رابطه سنتی میان این پنج ضلع هر روز بیشتر از پیش، احساس می شود. ساختار سنتی کشاورزی در سال های گذشته شکست خورده و اکنون به بن بست رسیده است از این رو مهاجرت و تغییر شغل در کهگیلویه و بویراحمد در سال های اخیر به شدت افزایش یافت. اوضاع کشاورزان رضایت بخش نیست و روز به روز بدتر می شود و به همین دلیل به نظر می رسد آنان برای بهبود این شرایط به یک تغییر اساسی و ساختاری نیاز دارند. بخش ناچیزی از صادرات کهگیلویه و بویراحمد را محصولات کشاورزی تشکیل می دهد که بر اساس آمارها به پنج درصد صادرات کالاهای غیر نفتی استان هم نمی رسد. به نظر می رسد که این بخش از اقتصاد با روبرو شدن با سه چالش مهم، هم اینک در موقیعتی قرار گرفته است که بسیاری از مشخصات آن باید تغییر کند. *سه چالشی که کشاورزی را دچار آشفتگی کرده است نخست اینکه محدودیت های منابع آبی زیرزمینی و سطحی به دلیل خشکسالی های پیاپی و نبود سد برای مهار آب های روان در سال های اخیر به شدت احساس می شود. ماموران امور آب برای محافظت از منابع محدود آبهای زیرزمینی به اعمال محدودیت هایی برای کشاورزان اقدام می کنند. این نخستین بار است که کشاورزان چنین محدودیت هایی را مقابل فعالیت های خود می بینند. در گذشته، به دلیل کم بودن تعداد چاه های کشاورزی و کافی بودن منابع آب زیرزمینی با ممانعت مهمی روبرو نمی شدند. اما با روند بی رویه صدور پروانه های بهره برداری آب در یک دهه گذشته و حفر چاه های غیرمجاز، روند استخراج آب های زیر زمینی شدت یافت و این بحران در چند سال اخیر گریبان گیر کشاورزان بسیاری شد. اگرچه میانگین بارندگی بلندمدت در کهگیلویه و بویراحمد بیش از 600 میلی متر است اما به دلیل نبودن سدهای کافی، کشاورزی از این میزان آب بهره چندانی نمی برد و بخش اصلی آن از استان خارج می شود. *کشاورزها، در عمل تنها مانده اند دوم اینکه، عناصر مختلف سیستم به هم پیوسته مشکلات کشاورزی تا حد بی سابقه ای به همدیگر مرتبط شده اند. از یک سو به دلیل بنیه مالی ضعیف کشاورزان، آنها مجبور به تن دادن به قیمت های پایین واسطه ها می شوند. بازرگانانی که بتوانند محصولات کشاورزی را به خارج از مرزهای کشور صادر کنند وجود ندارد. محصولات کشاورزی به بیماری های مختلفی دچار می شوند که کارشناسان یکی از دلایل مهم آن را ضعف بنیه مواد مفید در خاک می دانند. از این رو آنان مجبور به استفاده بی رویه از سم های مختلف و کودهای شیمیایی شده اند و به دلیل نداشتن استانداردها امکان صادرات به اروپا وجود ندارد. برخی افراد که این سالها تلاش کردند به صادرات محصولات کشاورزی استان بپردازند مهترین مشکل خود را نداشتن استانداردهای لازم این محصولات دانسته اند. به گفته آنان، محصولات تولیدی استان به دلیل استفاده غیراصولی کشاورزان از سم و کودهای شیمیایی، سلامت کافی و در نتیجه استانداردهای بسیاری از کشورها را ندارند. برای نخستین بار و در پی بحران آب، همه نیروها و نهادهای موثر علیه کشاورزان با هم متحد شده اند که ادامه این روند ممکن است خطر افزایش مهاجرت آنان را در پی داشته باشد. رکود حاضر در بازار که یکی از دلایل آن بیشتر شدن عرضه بر تولید در برخی محصولات است شتاب بیشتری به این فرایند داده است چرا که محصولات کشاورزی در عمل بدون مشتری مانده اند و از سویی ارتباط با خارج از مرزهای کشور نیز ضعیف است. از این رو با وجود گران بودن تولید کشاورزی در استان و صرف آب فراوان برای این محصولات، در سال های گذشته این محصولات در مزارع کشاورزی پوسیدند و کسی نتوانست کاری کند. ازسویی دیگر کشاورزان همچنان به روش های سنتی و کشت های آب بر دلبسته اند چون رفتن به سمت کشت های جایگزین قدرت خطرپذری بالایی می خواهد که کشاورزان با بنیه ضعیف مالی و دانش کم، چنین قدرتی ندارند. سوم اینکه، صنایع وابسته به کشاورزی در این استان در طی سال های گذشته شکل نگرفت و از این رو مشتری عمده برای خرید محصولات وجود ندارد. هیچ صنعتی به طور ضمنی تضمین کننده امنیت خاطر کشاورزان نیست و از سرمایه گذاری های این بخش حمایت نمی کند از این رو کشاورزان، در عمل تنها مانده اند. کارخانه قند یاسوج که می توانست مشوق کشاورزان برای کشت گسترده چغندر باشد سال هاست که در رکود به سر می برد و کارخانه تولید آب میوه نیز در همین وضعیت است. کارخانه بزرگ دیگری که بتواند به صورت عمده از محصولات کشاورزی استان استفاده کند نیز وجود ندارد. *بخش کشاورزی نیاز به یک تغییر بزرگ دارد بخش کشاورزی نیازمند یک رخداد و تغییر بزرگ ساختاری است که یکی از راه های آن تغییر رابطه کشاورز با سیستم به هم پیوسته آب، خاک، صنعت، بازار و محصولات است. در گام نخست باید تلاش شود با یک تغییر بزرگ در اقتصاد کشاورزی، رابطه نامعقول بین آب و کشاورزی از مسیر کنونی خارج شود. برای تنظیم مجدد رابطه بین آب و کشاورز، دستگاه های دولتی مرتبط با بخش آب، تجارت و کشاورزی باید دست به ایجاد یک سیستم جدید کشاورزی با بهره وری بالا بزنند. کشاورزان هنوز نپذیرفته اند که وارد یک عصر با کمبود آب شده اند و نتوانسته اند که موازنه ای جدید بین مصرف آب و سوددهی اقتصادی برقرار کنند. به معنای دقیق کلمه، کشاورزان سعی کرده اند همه چیز را با هم داشته باشد – مصرف سنتی آب و داشتن درآمد کافی – که این غیرممکن است. این بدین معناست که برخی روش های کشاورزی پیشین کنار گذاشته شده و حتی محصولات آب بر باید از سبد محصولات استان خارج و محصولات جدیدی کشت شود. این محصولات جدید علاوه بر نیاز کم به آب، باید صرفه اقتصادی مناسبی داشته باشند تا کشاورزان دلگرم شوند. علاوه برتغییر رابطه بین کشاورز و آب، باید رابطه آنان با خاک، بازار، صنعت و محصولات تولیدی نیز بهینه شود. خاک ها با روش های زیستی، اصلاح و تقویت شود، تجارت با خارج از کشور بهبود یابد و محصولات جدیدی به کشاورزان معرفی شود که صرفه اقتصادی کافی داشته باشد. علاوه بر این صنایع تبدیلی و تکمیلی نیز مورد توجه قرار گیرد تا سیستم بهره وری از منابع کشاورزی استان کامل شود. برقراری یک رابطه جدید بین کشاورزی، محصولات سالم، آب، بازار، صنعت و نهادهای دولتی می تواند کشاورزان را وارد دوره جدیدی کند که نقش بیشتری در توسعه اقتصادی بر عهده بگیرند. *خبرنگار ایرنا در یاسوج