نخستین مناظره زنده نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری با محوریت «فرهنگی و اجتماعی» دیروز راس ساعت 16:30 دقیقه بعد از ظهر آغاز شد. این در حالی است که طبق اعلام قبلی از سوی ستاد نظارت بر مناظره‌ها در سازمان صدا و سیما، موضوع مناظره پیش از آن با محوریت اقتصاد اعلام شده بود. نکته جالب توجه در مناظره‌ دیروز و در این دوره از انتخابات این بود که ورود کاندیداها به صورت زنده پخش شد. پذیرایی از نامزدها از نکات جدیدی بود که در این دوره از مناظره‌ها برای آنها لحاظ شد. قرعه‌کشی ترتیب چینش کاندیداها و استقرار آنان در محل 01مناظره از دیگر نکاتی بود که به نوعی می‌خواست نشان دهد صداوسیما در قالب رسانه‌ای بدون سویه جانبدارانه عمل می‌کند. در مناظره نخست 6 کاندیدای دوره دوازدهم ریاست جمهوری اگرچه با موضوع فرهنگی و اجتماعی بود، اما با حرارت خاصی برگزار شد و توانست ایرانی‌ها و حتی برخی دیگر مردم جهان را در اقصی نقاط جهان پای تلویزیون‌ها بکشاند.

تکرار اهرم گازانبری

محمد باقر قالیباف در همان ابتدای کار هجمه‌های خود علیه دولت را آغاز کرد، گویی هنوز زخمی که چهار سال قبل در جریان مناظرات از سوی حسن روحانی خورده بود، التیام نیافته بود. اما این معاون اول روحانی بود که پاسخی جدی به بهانه‌گیری‌های نامزد جنجالی اصول‌گرایان داد. جهانگیری با مطرح کردن نوع نگاه فرمانده سابق نیروی انتظامی به موضوع مورد بحث، اظهار کرد که «فکر می‌کنم در زمینه مسئله اجتماعی، با برخوردهای گاز انبری مشکل حل نمی‌شود، با کتک زدن دست فروشان و تشکیل گروه ضربت مشکل حل نمی‌شود. ماموران شهرداری تهران به صورت مادر دستفروش سیلی زدند» وی همچنین در بخش دیگری از سخنان در واکنش به اظهارات قالیباف درباره سابقه‌اش نیز اظهار کرد: «حتما سابقه من از شما در حوزه اجرایی بیشتر است. چرا انقدر شما برآشفته‌اید؟ بعدها می‌گویم که من چقدر ارزشی هستم و بقیه چقدر ارزشی هستند.» معاون اول رئیس جمهوری در مناظره نخست خود اثبات کرد که چرا جناح رقیب از ورود ناگهانی او به عرصه انتخابات هراسید. او در این مناظره در نقش صدای اردوگاه اصلاح‌طلبی ظاهر شد، آنجا که گفت «شما جناح اصلاح‌طلب را از همه چیز محرومش کردید، می‌خواهم به مردم بگویم چه کردند با جریان ریشه‌دار اصلاحات، جالب است برخی با ژست جدید آمده‌اند به صحنه. با سرمایه‌های انسانی چه کرد دولت نهم و دهم.»

محمدباقر قالیباف در واکنش به سخنان اسحاق جهانگیری درباره موضوع کاهش بوروکراسی کشور و افزایش کارآمدی دستگاه‌های اجرایی وی را در ارائه سخنانش به «بداخلاقی» متهم کرد: «ای کاش خودتان این موضوع را رعایت می‌کردید. این موضوع پدیده‌ای واقعا عجیب است که شما به عنوان معاون اول دولت نامزد انتخابات شده‌اید که البته حق شهروندی شماست اما می‌گویید با آقای روحانی رقیب هستید. در هر حال مردم خودشان قضاوت می‌کنند که چنین است یا نه. اما اگر هم آمده‌اید گزارش دهید صادقانه بگویید که برای ارائه گزارش آمده‌اید یا حداقل گزارشتان را درست ارائه دهید.» جهانگیری در واکنش به این سخنان در ارتباط با چرایی کاندیداتوری‌اش در انتخابات ریاست جمهوری گفت:‌ آقای قالیباف گفتند چرا کاندیدا شدنم، تعجب‌ام از این است که چه جایگاهی برای خود قائلید که چنین صحبتی می‌کنید؟ حتما سابقه کاری من از شما بیشتر است.»

بازتولید فن مناظره از نوع روحانی

به ضرس قاطع می‌توان گفت که مخالفان رئیس دولت یازدهم که چند روز پیش دولت را متهم به فرار از مناظره زنده می‌کردند، با برگزاری نخستین مناظره انتخاباتی از گفته خود نادم خواهند بود. اگرچه روحانی در همان زمان پاسخ این حربه مخالفانش را با این جمله که «طرفدار آزادترین شیوه مناظره است» داد. ورود با صلابت حسن روحانی در مناظره دیروز اگرچه تحت تاثیر ظهور مقتدرانه معاون اولش قرار گرفت، اما بسان چهار سال گذشته ثابت کرد که نحوه مواجهه و شکست رقیبش در آن مناظره نه تنها اتفاقی نبود، بلکه به فراست و فن بیان او برمی‌گشت. روحانی که تربیت ‌شده حوزه و تحصیلکرده دانشگاه بوده، ثابت کرد که با فوت و فن جدل و مناظره آشنایی کامل دارد، بنابراین با دست پر وارد عرصه رقابت و مناظره‌های انتخاباتی شده است.

اظهارات محمدباقر قالیباف خطاب به حسن روحانی درباره ایجاد یک میلیون شغل از نکات جنجال‌برانگیز مناظره اول کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم بود. قالیباف در این رابطه گفت که آقای روحانی وعده ایجاد 4 میلیون شغل را داده است که روحانی در واکنش به او گفت که من هیچ وقت در هیچ جا چنین قولی نداده‌ام. مراجعه به صحبت‌های روحانی در انتخابات دوره قبل شاید نشان دهد که آیا روحانی چنین قولی داده و یا فقط تشریح کرده است که «اگر» چنین اتفاقاتی بیفتد این مقدار شغل می‌تواند ایجاد شود. روحانی به صورتی قاطع با این مسئله که در ماه‌های اخیر دست‌آویز حمله اصول‌گرایان و رسانه‌هاس همسو قرار گرفته بود، اینگونه پاسخ داد که «یک نکته بسیار ساده بگویم، ما سه میلیون و 300 هزار بیکار داریم و اگر در سال 10 میلیون توریست وارد کشور شود 13/6 میلیارد درآمد ارزی و چهار میلیون اشتغال درست می‌شود . یعنی باید یک حرکت صحیح در یک مسئله اقتصادی و اجتماعی ما می توانیم بیکاری را حل کنیم.»

مسئله اشتغال رمز حمله به دولت

در مناظره دیروز برجسته‌ترین استراتژی که کاندیداهای اصول‌گرا برای حمله به دولت اختیار کرده بودند، بحث اشتغال بود. این در حالی است که خود رئیس‌جمهوری هم بر مسئله اشتغال تاکید اساسی داشتند. روحانی در پاسخ به این سوال که «مشکل ازدواج جوانان را ناشی از چه علتی می‌دانید و برنامه شما برای قشر جوان چیست؟» اظهار کرد که «امروز مشکلاتی در زمینه ازدواج جوانان وجود دارد. اولین مشکل عدم وجود اشتغال است. به طورکلی برای حل این مشکل و مشکلات شبیه به آن باید در جامعه امید به آینده ایجاد شود.» وی با تاکید بر اینکه باید امیدواری جامعه را حفظ کنیم، اظهار کرد: ما در طول ده سال ۸۳ تا سال ۹۳ شاهد جمعیت شش میلیون و ۶۰۰ هزار نفری بودیم که آماده ورود به بازار کار بوده‌اند اما از میان آنان تنها ۶۰۰ هزار نفر شغل پیدا کردند و این در حالی بود که در آن دوران درآمد ارزی خوبی داشتیم و می توانستیم همه کسانی که در دهه شصت متولد شده بودند را به ازدواج و اشتغال برسانیم اما آنان را رها کردیم و دیدیم که آنان با چه مشکلاتی مواجه شدیم. این کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری با بیان اینکه امروز امید در جامعه افزایش پیدا کرده و مردم نسبت به آینده و زندگی خود امیدوار هستند گفت:‌ «یکی از موارد مهم در زمینه اشتغال که اساس آن است بهبود شرایط کسب و کار است که در سال‌های اخیر این وضعیت بهتر شده و رتبه ما در سطح جهانی از ۱۵۲ کشور به ۱۲۰ کشور ارتقاء یافته است و همچنین اعتمادی در جامعه به وجود آمده تا سرمایه گذاری‌هایی انجام شود.» محمدباقر قالیباف که در هر نگاه و اظهار نظر خود برای آنکه جلب توجه کند، مشی حمله به دولت را سرلوحه کار خود قرار داده بود. وی در رابطه با مشکل ازدواج جوانان و درنقد اظهارات روحانی گفت: «مشکل جدی امروز ما در ازدواج، اشتغال است. شما در آغاز دوره ریاست جمهوری خود به مردم قول ۴ میلیون شغل را دادید.» با گفتن این جمله از سوی قالیباف، روحانی واکنش نشان داد و اظهار کرد که «یک سایت گمنامی حرفی می‌زند و سایت معروفی نقل می‌کند و روزنامه دیگری آن را منتشر می‌کند. من هیچ وقت در هیچ دوره‌ای قول ۴ میلیون شغل نداده‌ام. این دروغ محض است.»

درخواست برای پاسخ به دروغ‌ها

رئیس جمهوری پیش از آن که مناظره به زمان استراحت برسد، از رسانه ملی خواست برای پاسخ به تهمت‌ها و دروغ‌های نسبت داده شده به او وقتی اختصاص داده شود. با پایان بخش نخست، روحانی خطاب به مجری این برنامه گفت که اگر نامزدی به فردی توهین کرد، برای آن فرد وقت دفاع می‌دهید؟ در این زمان، دو مورد دروغ نسبت به من و دولت بنده زده شد که مجری پاسخ داد: این مسئله بستگی به تصمیم ستاد دارد و اگر این ستاد آن مسئله را تشخیص داد، ما اقدام می‌کنیم.

آرام و با وقار

در مناظره دیروز شاید کاندیدایی که با حاشیه کمتری نسبت به دیگر رقبایش همراه بود کسی نبود جز مصطفی هاشمی طبا، این کاندیدای دوازدهمین دوره ریاست جمهوری که در میان آرایش سیاسی نامزدهای مورد نظر همه او را نزدیک به اردوگاه اصلاح‌طلبان می‌شناسند، سعی کرد که به گونه‌ای ظاهر شود که کوچکترین حاشیه‌ای را له یا علیه خود نسازد. هاشمی طبا به قید قرعه سومین کاندیدایی بود که پشت تریبون قرار گرفت، در پاسخ به این سوال مناظره اجتماعی مبنی بر این که مشکل مسکن ناشی از چه مولفه‌هایی است و چه برنامه‌ای برای حل مشکل مسکن خصوصا برای زوج‌های جوان دارید، اظهار کرد که «حرکت در کشور باید برای حل علت‌هایی باشد که باعث بروز مشکلات برای اقشار مختلف جامعه است و همه حرف‌هایی که زده شده تاکنون این بوده که دولت آن کار را بکند و یا این کار را نکند، در حالیکه دولت کارهای زیادی انجام داده است.» وی ادامه داد: بدون اینکه نتوانیم درآمد ملی را افزایش دهیم امکان حل این مشکلات وجود ندارد و طبیعتا حل مشکل مسکن نیز از طریق پرداخت وام صورت می گیرد که در بخشی از شهرک های اطراف تهران یا شهرهای دیگر این مسکن ها به این منظور ساخته شده است. این کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری خاطر نشان کرد: موضوع این است که از مسکن مهمتر مسئله کار و اشتغال است. هاشمی طبا یادآور شد: «افراد و به خصوص جوانان با اشتغال می توانند سایر مسائل و مشکلات را نیز حل کنند و با حجم وامی که در بانکها مصوب شده حداقل در اطراف شهرهای بزرگ امکان خریداری خانه وجود دارد و این خانه ها با قیمت حدودا متری 1.5 میلیون تومان وجود دارد و به نظر من اگر مسئله بیکاری حل شود و تحصیلکردگان به کار مبادرت داشته باشند مسئله مسکن نیز قابل حل است، چراکه به هرحال حجم هرچیز در کشور محدود است.»

رئیسی بدون چالش

بدون تردید گفتمان و نحوه مواجهه نامزد اصلی جمنا و اردوگاه اصول‌گرایان در مناظره دیروز برای مخاطبان دور از انتظار بود. در حالی که همه ـ بالاخص هواداران ـ از رئیسی انتظار مواجهه‌ای سفت و سخت در کارزار مناظره دیروز داشتند، اما وی تنها به گونه‌ای نصیحت‌گرایانه وارد مباحث شد، به گونه‌ای که نه از در تقابل با رقیبان اصلی‌اش در اردوگاه اصلاح‌طلبان وارد شد و نه در حمایت از نامزدهای درون جناحی‌شان ظاهر شد. این شیوه ورود به مناظره‌ها در بدبینانه‌ترین حالت حتی برای هواداران او نیز غیرقابل انتظار بود. ارزیابی این نوع رویکرد از ابراهیم رئیسی در مناظره دیروز به ابهامات شخصیتی وی بیش از بیش افزود. به گونه‌ای که اکنون به صورت واضح مشخص نیست که رئیسی تا پایان تبلیغات ریاست جمهوری روی کدام ریل ادامه حرکت خواهد داد؛ آیا او به نفع قالیباف کنار خواهد رفت؟ آیا او با کنار کشیدن خود از مواجهه‌ای چالشی با رقیبانش، قصد آن دارد تا عیار سیاسی یا وزن سیاسی رقیب درون جناحی‌اش تنزل پیدا کند؟

نشانی از اصول‌گرایی نداشت

مصطفی میرسلیم کاندیدای حزبی موتلفه در این انتخابات، دیروز نمایش ضعیفی در مناظره از خود به جای گذاشت. او نه روحیه آن را داشت که به رقیبان عقیدتی و سیاسی‌اش بتازد و نه از در همراهی با دو نامزد دیگر اردوگاه اصول‌گرایان وارد شد. میرسلیم دیروز به گونه‌ای در مناظره ظاهر شد تا نشان دهد که فقط کاندیدایی از جانب راست‌های سنتی است و قرابتی با تندروهای اصول‌گرا ندارد. او جریان و مشی موتلفه را نمایندگی کرد؛ فقط همین.

پیروز مناظره‌ چه کسی بود؟

بدون تردید در مناظره دیروز اسحاق جهانگیری درخشان ظاهر شد. لحظاتی که معاون اول رئیس جمهوری با صراحت تمام جواب توپخانه محمد باقر قالیباف را با این سخنان که «تحمل این را داشته باشید که رقیب دارید و طرح این نکته که حمله کنندگان به سفارت عربستان موجب از بین رفتن ظرفیت شش میلیون توریست مذهبی شده است که اکنون فعالیت آنها ـ حمله کنندگان ـ در ستادهای نامزد مذکور متمرکز است، جای روحانی را در چهار ساله گذشته گرفت. این که دیروز همزمان با برگزاری اولین مناظره انتخاباتی در ایران، هشتگ #مناظره‌ تبدیل به یکی از سه ترند اول توییتر در جهان شد، حامل یک پیام آشکار است؛ مواجهه جهانگیری با قالیباف بدون شک در بالا رفتن این هشتگ تاثیرگذار بوده و به گرمای این مناظره افزود. دقایقی بعد از پایان مناظره نخست، فضای مجازی ـ شبکه‌های اجتماعی ـ این شائبه را در اذهان عمومی متبادر کرد که معاون اول رئیس جمهوری با درخشان ظاهر شدنش در این مناظره گوی سبقت را از همه رقیبان ربود. اکنون می‌توان این قضاوت را کرد که چه کسی پیروز مناظره نخست در میان موافقان و مخالفان خود بود.

*آیت وکیلیان - ابتکار