همه می‌دانیم که فساد در ایران تا کجا ریشه دوانده است. چه نهادهای رسمی قدرت و چه نهادهای غیررسمی، همه به نوعی در معرض این اتهامند. یکی از علل بحران گسترده اعتماد، همین است.

اعتماد مردم تنها نسبت به نهادهای رسمی از بین نرفته است بلکه مردم نسبت به همه نهادهای اجتماعی بی‌اعتماد یا کم‌اعتماد شده‌اند. علت آن واضح است، نبود شفافیت فقط به بازیگران قدرت رسمی محدود نمی‌شود. حجم اتفاقات در سایه و در تاریکی بسیار چشم‌گیر است. به همین سبب ریسک فعالیت در این فضا بالا است. هر کس وارد این عرصه می‌شود ضریب آسیب‌پذیری خود را بالا می‌بیند، شاید به همین علت مجبور می‌شود به یکی از منابع غیرشفاف قدرت گرایش پیدا کند. در چنین سیستمی، مصونیت در انحصار منابع غیرشفاف قدرت است. هرچه بیشتر در تاریکی باشی، حاشیه امن بیشتری وجود دارد.

راه مبارزه با چنین فساد عمیقی، ایجاد شفافیت است. پستوهای پنهان، مزرعه فساد سیستمی است. هرچه سیستم شفاف‌تر باشد، از این فساد دورتر خواهیم شد. نهادهای نظارتی کم نداریم، اما چشم نظارت کور است. وقتی سیستم فسادزا باشد، خود این نهادهای نظارتی نیز مُعدِ فساد می‌شوند. به همین سبب ما نسبت با تاسیس نهاد جدید نظارتی خوشبین نیستیم. شاید ابتدا با انگیزه میمون، این نهادها شکل بگیرند اما در پرتو فضای غیرشفاف، راه خود را کج می‌کند و بخشی از خط تولید فاسد می‌شود. حتی به طرز معجزه‌آسایی، مصونیت گزینشی نیز فساد تولید می‌کند. اگر تنها یک گروه، مصونیت در سرک کشیدن به پستوها و دسترسی به اطلاعات داشته باشد همین رانت می‌تواند در سیستم غیرشفافِ فسادزا، فساد تولید کند. همان مصونیت در پرتو وجود پستوهای پنهان، می‌تواند ابزار کاسبی و گروکشی شود. لذا شفافیت، تصمیمی ملی و استراتژیک است. همه ما باید یکبار این تصمیم را بگیریم تا اراده اجرای لوازم آن به‌وجود آید. شفافیت یک امر واحد و بسیط است، برای داشتن آن باید به همه لوازم آن تن داد. اگر آن را نصفه و نیمه وارد کردیم در واقع منفذ جدید برای فساد ایجاد کرده‌ایم. مقوم شفافیت، شفافیتِ کامل است. به همین سبب است که زبان مجلس، بدون مطبوعات آزاد، الکن است. انتخابات بدون احزاب آزاد گره زیادی را نمی‌تواند از انسداد قدرت باز کند و...

حتی وقتی رسانه‌های رسمی و شناسنامه‌دار داخلی جهت ایجاد شفافیت، مصونیت نداشته باشند، رسانه‌های مجهول‌الهویه خارجی، شفافیت‌فروشی می‌کنند. یعنی با شفافیت کاسبی می‌کنند!

لازمه مبارزه با مفاسد مقامات، طرح تشکیل کمیته ‌هیات نیست، بلکه سیستم باید فسادزدا باشد. گردش آزاد اطلاعات، مطبوعات آزاد، گردش قدرت، گردش نخبگان، عدالت در دسترسی به اطلاعات، دولت الکترونیک، شبکه شدن نظام جامع اطلاعات، و... همه اینها مقوم سیستم شفاف و فسادزدا است.

مشکل این است که در این سالیان همواره بجای مبارزه با فساد، به‌سراغ فاسد رفته‌ایم. به‌جای اداره منطقی زمین بازی، به دنبال کنترل بازیگر رفتیم. اگر میدان بازی درست مدیریت شود، بازیگران نیز درست مدیریت می‌شوند اما برعکس آن ممکن نیست. با کنترل بازیگران نمی‌توان زمین بازی را اصلاح کرد.