در سال ۱۳۹۶ مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، پژوهشی را منتشر کرد که بررسی یافته های این تحقیق، که در رابطه با علل افزایش قدرت تخریبی سیل در ایران است، نشان دهنده این واقعیت نا میمون می باشد که اصول دانش شهرسازی در توسعه شهری، شهرها و کلانشهرهای ایران چندان جدی گرفته نمی شود. در این پژوهش دخل و تصرف غیر مجاز در بستر و حریم رود خانه ها و مسیل ها و تخریب منابع طبیعی و پوشش گیاهی و همچنین مکان یابی ناصحیح برخی کاربری های شهری و فرا شهری از مهمترین دلایل افزایش قدرت تخریبی سیل در ایران طی سال های اخیر شناخته شده است.

اگر گوشه نظری به نقشه مسیل های تهران و شیراز داشته باشیم و یا اگر کمی همت به خرج دهیم و بخشی از حاشیه رود خانه ها و مسیل های شهر محل سکونتمان را پیاده طی کنیم، به عمق بی توجهی به حریم رود خانه ها و مسیل های شهری و عدم احترام به حریم عوارض طبیعی در فرایند توسعه شهری پی می بریم.

در شهرسازی ایران شاهد ذبح علم هستیم، ملموس ترین مستند این مدعا، عدم مطابقت عرض خیابان های پیرامونی برخی از کاربری های بزرگ مقیاس با میزان جذب سفر این کاربری ها می باشد، کاربری هایی چون مال ها، مجتمع های تجاری، بیمارستان ها و ...

دلایل متعددی برای بی توجهی به آموزه های دانش شهرسازی در توسعه های شهری، شهرهای ایران می توان برشمرد اما بی شک مهمترین این دلایل را می باید نخست قدرت شهرداری ها در تحمیل خواسته ها و نظرات ناشهرسازانه و غیر علمی به شرکت های مشاور مسئول تهیه طرح های شهری دانست همچنان که نباید از نقش پر رنگ افراد و گروه های سیاسی پر نفوذ در تحمیل خواسته هایشان به گروه های تهیه کننده طرح های شهری غافل شد، دلیل دیگر که می توان به آن اشاره کرد مسئله کالایی شدن علم در ایران است، ضعفی جامعه شناختی که فرجام آن پرورش شهرسازان و معمارانی کم دانش و بی مهارت است که شوربختانه جذب شرکت های مشاور، شهرداری ها و بدنه وزارتخانه های کشور و راه وشهرسازی به عنوان کارشناس می شوند.

در سال های اخیر در شهر ها و کلان شهر های مختلف ایران شاهد تغییر نقش برخی از خیابان ها و تبدیل این معابر به پیاده راه بوده ایم، در مواردی که تعداد آنها هم کم نیست تغییر نقش معابر به عدم استفاده عابران از مسیر پیاده، ایجاد محدودیت در برنامه ریزی، نارضایتی اهالی و کسبه و نهایتا شکست پروژه منجر شده است، در همه موارد و بر اساس نتایج پژوهش های صورت گرفته عدم مطالعات همه جانبه به مکانیابی ناصحیح و انتخاب معبری فاقد پتانسیل های لازم برای تبدیل شدن به یک پیاده راه کارامد و سرزنده منجر شده است.

بی شک بررسی طرح پیاده راه خیابان ایت الله طالقانی یاسوج که شهرداری این شهر در حال فراهم نمودن مقدمات لازم برای اجرایی کردن این طرح در مرکز شهر یاسوج است، می تواند تصویری روشن از آثار ناخوشایند، بی توجهی به آموزه های دانش شهرسازی در طرح ریزی ها و برنامه ریزی های شهری برای خوانندگان ترسیم نماید.

خیابان ایت الله طالقانی یکی از معابر تجاری- خدماتی اصلی شهر یاسوج است که دارای نقش ترافیکی پررنگی در مرکز این شهر است، تغییر نقش این خیابان از چند منظر در تضاد با اصول بیان شده برای مکانیابی پیاده راه می باشد، اصولی که نادیده گرفته شدنشان در بلند مدت مسائل، مشکلات و معظلات بسیاری برای شهروندان این شهر به ارمغان خواهد آورد.

نخستین ایراد وارده به این طرح، نادیده گرفتن معمولترین رویکرد پذیرفته شده جهانی در مناسبات سیاستگذاری شهری است، امروزه در دنیا و حتی در کلانشهر های ایران مدیران شهری پذیرفته اند که شرط توفیق در سیاستگذاری های شهری استفاده از نظرات شهروندان در تمامی مراحل فرایند سیاستگذاری است(سیاستگذاری باز)، متاسفانه در رابطه با این طرح بازاریان و ساکنین این خیابان پس از اعلام عمومی تصمیم مدیران شهری برای تغییر نقش خیابان ایت الله طالقانی از تصمیم گرفته شده مطلع شدند، وقتی به یافته های پژوهش های صورت گرفته در ارتباط با پیاده راه هفده شهریور تهران توجه می کنیم در می یابیم یکی از دلایل شکست این پروژه بی توجه به نظرات ساکنین و کسبه این خیابان بوده است.

دومین ایراد وارده به این طرح که جدی ترین و مهمترین نقد وارده به این پروژه نیز می باشد، ضعف در مطالعات امکان سنجی ترافیکی است، البته اگر مطالعات ترافیکی صورت گرفته باشد.

یکی از اصول مهم در مکانیابی یک محور پیاده توجه به این نکته است که تغییر نقش معبر خللی در سیستم حمل و نقل و ترافیک منطقه ایجاد نکند.اگر به بررسی سیستم شبکه بندی معابر موجود در مرکز شهر یاسوج و نقش های هر یک از این معابر بپردازیم و همچنین اگر به بارگذاری های بزرگ مقیاس تجاری و مسکونی واقع در شعاع دویست متری این معبر در شرایط موجود و پتانسیل های بالقوه مرکز شهر یاسوج برای میزبانی از بارگذاری های بزرگ مقیاس تجاری و مسکونی دقت کنیم در می یابیم اجرای این پروژه به ناکارامدی شبکه معابر موجود و افزایش نارضایتی های شهروندان منجر می شود،

نتایج پژوهش های انجام گرفته در رابطه با شکست و تغییر نقش پیاده راه هفده شهریور در تهران نشان می دهند بی توجهی به ضرورت انجام مطالعات امکان سنجی ترافیکی یکی از دلایل اصلی شکست این پروژه بوده است.

سومین ایراد وارده به این پروژه در نظر نگرفتن الزامات تاب آوری می باشد. در رابطه با تاب آوری شهر، شهرسازان و مهندسین ترافیک تاکید می کنند، اگر برنامه ریزی درست شبکه ارتباطی در ساختار فضایی منطقه رعایت نشود این امر باعث تراکم بیش از حد برخی معابر و در نتیجه کندی در تخلیه و امداد رسانی سریع و به موقع در مواقع بروز بحران هایی چون زلزله یا آتش سوزی گسترده خواهد شد، اگر به ساختار فضایی موجود و آینده این بخش از شهر یاسوج با توجه به نقش تعریف شده در طرح های فرادست توجه کنیم در می یابیم مدیریت جهات حرکتی (یک طرفه و دو طرفه کردن خیابان) به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای مدیریت شهری یاسوج، نه در وضع موجود و نه در مواقع بحرانی نمی تواند به کاهش ترافیک یا تخلیه و امداد رسانی سریع ساکنین در این بخش کمک شایانی کند، یادمان باشد تغییر نقش یک خیابان با توجه به تغییرات گسترده کالبدی به جهت ایجاد یک پیاده راه سرزنده بر میزان سرویس دهی این معبر در مواقع بحرانی تاثیر می گذارد.

آری؛ جا نمایی بوستان نهج البلاغه در بستر مسیل فرحزاد، ساماندهی دروازه قرآن و بی توجهی به عارضه طبیعی(مسیل)، شکست پیاده راه هفده شهریور در تهران و ... نمونه هایی از بی شمار پروژه هایی هستند که بدون در نظر گرفتن اصول و قواعد علمی نتایجی چون فاجعه دروازه قرآن را به همراه داشته و خواهند داشت.

*شهرساز