خودکشی Suicide در لغت نامه ی دهخدا به معنای "خود را به وسیله ای کشتن ، انتحار ، کار زیاد کردن ، کوشش بسیار" آمده است. خودكشی تلاشی آگاهانه به منظور خاتمه دادن به زندگی شخص توسط خودش می‏باشد كه ممكن است این تلاش به اقدام تبدیل گردد یا فقط به شكل احساسی در فرد بماند. خودکشی از شروع تاریخ مکتوب روی داده و نگرش ها نسبت به آن بسته به زمان، فرهنگ و همچنین انگیزه ها متغیر بوده است.

به گفته Ashnaydmn: خودكشی عمل آگاهانه آسیب رساندن به خود است كه می‏توان آن را یك ناراحتی چند بعدی در انسان نیازمندی دانست كه برای مسئله تعیین شده او این عمل بهترین راه حل تصور می‏شود. بر اساس تعریف مركز مطالعات انستیتو ملی بهداشت روانی آمریكا، خودكشی تلاشی آگاهانه به منظور خاتمه دادن به زندگی شخص توسط خودش می‏باشد كه ممكن است این تلاش به اقدام تبدیل گردد یا فقط به شكل احساسی در فرد بماند. این تعریف سه شكل مختلف این پدیده را مطرح می‏كند. سن، جنس، تاهل، شغل، بیکاری، مهاجرت، بیماری های صعب العلاج، مصرف الکل، عوامل محیطی و فرهنگی در پیشبرد به سوی اقدام به خودکشی اثر گذارند.

خودکشی را می توان به چهار دسته تقسیم کرد:

1. خودکشی خودخواهانه

2. خودکشی دگر خواهانه

3. خودکشی آنومیک

4. خودکشی تقدیرگرایانه

فروید معتقد است که خودکشی بیشتر بیانگر مسئولیت و تصمیم گیری فردی است. هرچند به نظر می رسد تعامل و ترکیبی از عوامل اجتماعی و فردی بیشتر تعیین کننده موضوع باشد. خودکشی می تواند برای خانواده و جامعه مصیبت بار باشد. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت تا سال 2020 حدود 1530000 مورد مرگ ناشی از خودکشی را شاهد خواهیم بود. در ایران آمار خودکشی حدود8/1 در هر صد هزار نفر می باشد.

از مهم ترین علل خودکشی در ایران می توان به:

1. اختلافات زناشویی و نامناسب بودن شرایط زندگی خانوادگی

2. ناراحتی های روانی شکست در عشق و اختلالات روانی و شخصیتی

3. فقر و بیکاری و اعتیاد و تورم و شرایط نامساعد اقتصادی

4. گذار از حالت سنتی به صنعتی

اشاره نمود افسردگی شایع ترین اختلال روانی می باشد که باید به شدت در این بیماران در ارتباط با اقدام به خودکشی و دیگر کشی به خصوص خود کشی محتاط بود.

خودکشی باید بعنوان یک بحران Crisis در نظر گرفته شود. بحرانی که قادر است خصارت مهمی به نام حذف نیروی انسانی را برای یک جامعه به بار بیاورد. مروزه خودكشی نوجوانان و جوانان از جمله بحرانی ترین مشكلات جوامع صنعتی به شمار می آید و هر خانواده ای باید از علل دست زدن جوانان به این عمل آگاه بوده و زمینه های بروز آن را بشناسد تا بتواند در كاهش احتمال بروز این بحران در میان نسل جوان بكاهد. بررسی ها نشان می دهد بعد از مصاحبه با نوجوانانی كه قصد خودكشی داشته و یا حداقل یكبار به آن دست زده بودند اكثرشان اقرار كردند كه علت اقدامشان به این كار فرار از موقعیتی بود كه در آن قرار داشتند و یا توانائی تحمل وضعیت موجود را نداشتند.

عده ای از افرادی كه خودكشی میكنند قصد مردن ندارند اما تنها راهی كه برای بیان احساسات خود به اطرافیانشان پیدا میكنند اقدام به این كار است. در اغلب موارد علامات و نشانه هائی وجود دارند كه مشخص میكند فرد قصد خودكشی دارد :صحبت از خودكشی و یا مرگ در حضور دیگران، صحبت از فرار، بخشیدن وسائل و متعلقات خود به دیگران، صحبت از نا امیدی و احساس گناه كردن، علاقه نداشتن به شركت در فعالیت های مورد علاقه شان، مشكل داشتن در تمركز در فعالیت های روزانه، تغییرات در عادات غذائی و خواب، دست زدن به اعمال مخرب مانند بریدن یا سوزاندن اعضاء بدن و یا روی آوردن به مواد مخدر از جمله این موارد هستند. بر اساس گفته ی صاحبنظران تضعیف پیوندها در جامعه" پرطرفدارترین تئوری و نظریه‌ای است که در رابطه با خودکشی مطرح شده است، این پیوندها که در سطوح مختلف قرار دارند، در صورت کمرنگ شدن منجر به رفتن جامعه به سمت عدم سلامت و در نتیجه نارضایتی فرد از خود می‌شوند.

بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی در سال 94 حدود 4020 نفر بر اثر خودکشی در کشور جان خود را از دست دادند. اقدام به خودکشی ممکن است منجر به فوت فرد بشود یا برعکس آن موجب مرگ نشود. ایلام70/1 در هر صد‌هزار نفر است و میزان خودکشی موفق در هر صد‌هزار نفر28/9 و نسبت خودکشی موفق مردان نسبت به زنان 1 به 4 است. پس از ایلام، لرستان با 11/4 در هر صد‌هزار نفر، کرمانشاه 9/6 در هر صد‌هزار نفر، گلستان 9/5 در هر صد‌هزار نفر و کهگیلویه و بویراحمد با 9/2 در هر صد‌هزار نفر بالا‌ترین میزان خودکشی در استان‌های کشور را دارند. روزانه چیزی حدود 15 نفر مورد اقدام به خودکشی در کشور اتفاق میافتد که میانگین سنی حدود 25 سال را به خود اختصاص می دهد.

نوجوانان و جوانان گروه پر خطری هستند که امروزه بیشترین میزان این آمار و ارقام را شامل می شوند. نوجوانان و جوانان به دلیلی شرایط رشدی و روانشناختی که داشته و در جایگاه خود که در خانواده برایشان تعریف شده ممکن است دچار تردید گردیده و اقدام خودکشی Suicide attempt به از دیدگاه خودشان بهترین راه برای پایان دادن به تمام مشکلات نموده که آن راه تنها با خودکشی میسر می شود. این دوران گذار به دلیل ایجاد تضادهای شدید بین باورها و واقعیت‌ها، انگیزه خودکشی را در افراد زیاد کرده است و به همین دلیل آمار خودکشی در ایران بالا است. تا قبل از دهه هشتاد شایع ترین راه خودکشی خودسوزی بود و در دهه هشتاد حلق آویز نمودن و نهایتا در این دهه خودکشی خاموشSilent Suicide یا همان خودکشی به وسیله داروها بخصوص داروهای بدون نسخه شایع ترین راه اقدام به خودکشی است. نوجوانان به دلیل بیان و انتقال خواست‌ها و احساس تخریب شخصیت خود می توانند دچار انگیزه خودکشی Suicide Motivation گردیده و اقدام به خودکشی نمایند. این روزها بیمارستان امام سجاد شهر یاسوج نیز کم پذیرای چنین موارد مراجعه کننده نیست. خصارات و بار مالی و فرهنگی و اجتماعی که این عامل در استان ما دارد می تواند نقش جبران ناپذیری در چرخه ی اقتصادی و گردش سلامت استان اعمال کند. یادمان باشد که این مساله جنبه ی بین المللی نیز می تواند داشته باشد، معیارهای اثر گذاری سوء خودکشی در دنیا شامل: تأثیرات روانشناختی، اجتماعی، و اقتصادی خودکشی بر خانواده و جامعه غیرقابل اندازه‌گیری است.

چگونه با بیمار مستعد خودکشی برخورد کنیم:

وقتی که افراد می‌گویند "من از زندگی خسته ام I'm tired of life " یا "دیگر چیزی در زندگی وجود ندارد There is nothing in life "، اغلب به آنها توجهی نمی‌شود یا برای آنها افراد دیگری با شرایط سخت‌تر مثال زده می‌شوند، اولین تماس با فرد مستعد خودکشی بسیار مهم است. اغلب تماس‌ها در کلینیک‌های شلوغ، خانه یا محل‌های عمومی رخ می‌دهد که در این محل‌ها داشتن یک گفتگوی خصوصی ممکن است مشکل باشد.

1. قدم اول یافتن مکان مناسبی است که در آن گفتگویی آرام و به طور خصوصی بتواند انجام شود.

2. قدم بعد اختصاص دادن زمان کافی است. بیماران مستعد خودکشی برای کاهش دردهای درونی خود نیاز به زمان بیشتری دارند و با دادن فرصت بیشتر به آنها باید از نظر ذهنی آماده شوند.

3. مهم‌ترین کار گوش دادن مؤثر به آنها است. گوش دادن موثر قدم مهمی در کاهش دادن نا امیدی آنهاست. هدف، پرکردن فاصله ایست که در اثر نا امیدی ایجاد شده و امید دادن به شخص است که شرایط او می‌تواند به نحو بهتری تغییر کند.

برای ارتباط با افراد دارای افکار خودکشی بایستی: با توجه به فرد گوش دهید. خونسرد باشید. احساسات فرد را درک کنید. با احترام و پذیرش به صحبتهای فرد گوش کنید. به ارزش‌ها و عقاید بیمار احترام بگذارید. با بیانی روشن و قابل اعتماد صحبت کنید. توجه، علاقه و مهربانی خود را به فرد نشان دهید .به احساسات فرد دقت کنید.

برای اینکه ارتباط راحت‌تری با فرد داشته باشید، با وی آرام، باز، با مهربانی و پذیرش و بدون قضاوت برخورد کنید. در سریع ترین زمان ممکن باید فرد به روانپزشک ارجاع داده شود. علایم ارجاع شامل: دارا بودن بیماری روانپزشکی ، تمايل به مرگ، سابقه قبلی اقدام به خودکشی، سابقه فامیلی خودکشی، الکلیسم، یا بیماری روانپزشکی، بیماری جسمی، نداشتن حمایت اجتماعی. منابعی که می توانند از این افراد حمایت کنند در نوبت اول، خانواده سپس دوستان، همکاران، روحانیون، مراکز بحران، کارکنان بهداشتی می باشند. بهتر است که خانواده ها به این امر توجه کرده و مسئولین با مدیریت این موضوع به عنوان یک بحران اساسی تلاش کرده و برنامه ها و آموزش های لازم را در سطوح مختلف جامعه نسبت به کاهش خصارات جانی و مالی حاصل از آن تلاش نمایند.

*کارشناس ارشد داخلی جراحی، دانشگاه علوم پزشکی