ویروس کرونا اولین اپیدمی هراس‌انگیز جهانی نیست و یقینا آخرین آن هم نخواهد بود، تاریخ مواجهه دنیا با بحران اپیدمی‌ها، راهنمای بسیار خوبی است برای درس‌آموزی از تجارب تلخ و مثبت بشریت. شیوع وبا، طاعون، آنفلوانزا و سارس در ادوار تاریخ، میلیون‌ها انسان را به کام مرگ فرستاد، ولی اکنون در سایه پیشرفت علم و فن‌آوری و شبکه‌های بین‌المللی حکمرانی اپیدمی‌ها، مدیریت این بحران‌ها تغییر یافته و تلفات ناشی از آن به شدت کاهش یافته است. این روزگار دشوار برای ایران و ایرانیان به برکت فداکاری کادر پزشکی و پرستاری، به پایان خواهد رسید، اما افسوس که جامعه ایرانی قبل از ویروس کرونا، به ویروس مدیران غیرمتخصص و ناکارآمد مبتلا شده‌است؛ ویروسی که هزار برابر بیش از کرونا کشنده و ویران‌گر است و دردمندانه باید گفت که ویروس ضعف حکمرانی و ناتوانی در مدیریت بحران‌ها، همچنان بر درد و رنج شهروندان شریف ایرانی می‌افزاید. ضعف مدیریت و حکمرانی بحران‌ها از بزرگترین چالش‌های کشور است، چالشی‌که به موجب آن برنامه و فرماندهی واحد به رسمیت شناخته نشده، نقش‌ها و ماموریت‌ها تعریف نمی‌شود. نقش‌آفرینان در مسیر یک نقشه راه واحد حرکت نمی‌کنند. فعالیت‌های موازی تکرار می‌شود. سرمایه‌های انسانی و مادی بدون بازده مناسب بلعیده می‌شود. نه تنها هم‌افزایی رخ نمی‌دهد، که خودزنی و هم‌زدایی نیز ایجاد می‌شود و در نتیجه کارآمدی و اثربخشی به حداقل کاهش می‌یابد.

کشور ما هر ساله بستر بروز حوادث و بلاهای طبیعی مانند سیل و زلزله و...است، بحران‌هایی که طی آن هزاران شهروند شریف ایرانی قربانی شده و خسارات عظیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی برجای می‌گذارد. با این سابقه قابل پیش‌بینی برای آینده، این سوالات مطرح می شوند؛ آیا با وجود این بحران‌های ویرانگر، برنامه و پروتکلی جامع برای حکمرانی و مدیریت بحران در تمامی مراحل«پیش‌بینی، پیش‌گیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی بحران» وجود دارد؟ آیا بازیگران عرصه مدیریت بحران‌ بر اساس یک نقشه راه واحد توافق شده، نقش‌آفرینی می‌کنند؟ آشفتگی و پراکندگی در رفتار و گفتار و ناکارآمدی در مدیریت بحران ویروس کرونا، گواه روشنی است که چنین نقشه راه و برنامه و پروتکل جامعی وجود ندارد، آشفته‌بازاری که در یک روز رئیس‌جمهور با لبخند از عادی شدن اوضاع و دو روز پس از آن، وزیر بهداشت از خطرناک بودن آن سخن می‌راند.

نگاهی آسیب‌شناسانه به مدیریت ویروس کرونا از آغاز ورودش به ایران تا به اکنون، از ضعف و ناتوانی فاحش درتمامی مراحل آن حکایت دارد و به روشنی ضعف و سوء حکمرانی را در همه این مراحل می‌نمایاند.

ضعف حکمرانی در ترکیب، مدیریت و اختیارات ستاد ملی مبارزه با کرونا، هماهنگ‌سازی و بهره‌گیری از امکانات نهادهای کشور، تامین اقلام و تجهیزات بهداشتی و درمانی و افزایش ظرفیت سیستم بهداشت و درمان کشور برای پاسخگویی به بیماران کرونایی، جلوگیری از انتقال ویروس از چین به ایران، عدم قرنطینه شهر قم، اعمال محدودیت‌های لازم درکلان‌شهر تهران به‌عنوان دومین شهرآلوده، اعمال محدودیت‌های لازم برای حضور در مکان‌های عمومی مانند اماکن مذهبی، آموزشی، تفریحی، مجتمع‌های تجاری، رستوران‌ها، تالارها، ورزشگاه‌ها، آشفتگی در محدودسازی ورود به شهرهای شمالی ایران به‌عنوان مهم‌ترین مقاصد گردشگری، محدودسازی سفرهای غالبا غیرضرور، بسیج مردمی و به‌کارگیری از ظرفیت‌های عمومی و مردمی، ضعف حکمرانی و عدم اقتدار لازم در اجرای مصوبات ستاد ملی مبارزه با کرونا، بی‌برنامگی در فراخوان و بهره‌گیری از نخبگان و مدیران متخصص وکارآمدی که طی سال‌های اخیر به حاشیه رانده شده‌اند، ضعف مفرط در اتخاذ به موقع تصمیمات مهم و فراهم‌سازی هم‌زمان الزامات اجرایی تصمیمات اتخاذ شده، ضعف شدید در اطلاع‌رسانی صحیح، شفاف، موثر، بهنگام و اعتمادساز، ناتوانی در فرهنگ‌سازی و نهادینه‌سازی رعایت اصول ایمنی و بهداشتی، بی‌توجهی به کاهش استرس و تقویت امید و نشاط اجتماعی، ضعف در مبارزه مقتدرانه با محتکران و کاسبان کرونا، و مهم‌تر از همه این موارد، ضعف در بهره‌گیری از تجارب موفق کشورهای دنیا و ده‌ها ضعف مدیریتی دیگر باعث شده تا ویروس کرونا خیلی زود و در جلوی چشمان مدیران ناکارآمد از چین وارد ایران شود و در ابتدا شهر قم و سپس کلان‌شهر تهران را آلوده سازد و از این دو شهر -که به اقتضای موقعیت فرهنگی و اداری خود، روزانه بیشترین ورودی و خروجی را داشته‌اند - به سایر شهرهای ایران گسترش یابد و هزاران نفر را آلوده و صدها نفر را به کام مرگ بفرستد و امنیت روانی میلیون‌ها ایرانی را به مخاطره اندازد.

ناگفته روشن است که در این ضعف حکمرانی و سوءمدیریت و آثار ویرانگر آن، نه تنها دولت بلکه همه نهادهایی که در ساختار سیاسی ایران دارای قدرت، اعتبار و امکانات هستند باید به میزان توان و قدرت خود، پاسخگوی وضع پیش آمده باشند.

دولت‌مردان برای مقابله جدی با کرونا باید مدیریت کرونا طی بیست روز گذشته را آسیب‌شناسی کرده و هر چه سریع‌تر در سیاست‌ها، روش‌ها و رویکردهای مقابله‌ای‌ اصلاحات لازم را انجام دهند.برای کاهش و مقابله با آثار زیان‌بار اپیدمی ویروس کرونا لازم است کارگروه حکمرانی مدیریت بحران کرونا با حضور متخصصان مربوطه، شکل گیرد و نقشه راه کشور و برنامه جامع و پروتکل حکمرانی ویروس کرونا با رویکرد و توجه به نکات زیر تهیه ابلاغ و عملیاتی شود:

۱- اپیدمی کرونا صرفا یک مساله بهداشتی نیست که راه حل آن لزوما بهداشتی باشد و مدیریت آن به وزارت بهداشت سپرده شود، بلکه این اپیدمی یک مساله اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی است و مدیریت آن خارج از ظرفیت و رسالت وزارت بهداشت است.

۲- به نظر می‌رسد عمق بحران کرونا هنوز به درستی درک نشده است، بحران کرونا علاوه بر امنیت جان و روان شهروندان، همه زیرساخت‌های کشور را به مخاطره انداخته و علاوه برآن حیثیت، اعتبار و منزلت کشور و نظام سیاسی را در دنیا در معرض آزمون و قضاوت قرارداده است، با لبخند و گفتاردرمانی و توصیه اخلاقی نمی‌توان به جنگ این ویروس رفت، مدیریت کرونا مسئولیت‌شناسی، برنامه و اقتدار می‌طلبد.

۳- تجربه جهانی مدیریت اپیدمی‌ها نشان می‌دهد که با فعال‌سازی دیپلماسی سلامت و اعزام گروه‌های علمی به دنیا با هدف شناخت و انتقال راه حل و تجارب، می‌توان زمان مقابله با این ویروس را کاهش داد، بنابر این لازم است با حفظ عزت ایران و ایرانی از ظرفیت و امکانات ایرانیان خارج از کشور و نهادهای بین‌المللی و کشورهای دنیا استفاده شود و چه بسا بتوان در سایه دیپلماسی سلامت، از بحران کرونا، یک فرصت برای مذاکرات سازنده و شکستن بن‌بست‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی خلق کرد.

۴- با توجه به نبود درمان خاص و پیشگیری به‌عنوان مهم‌ترین راه‌کار، با کمک کادر پزشکان متخصص، بسته کامل آموزشی تدوین شود و بسته لوازم بهداشتی و درمانی تامین و در اختیار عموم قرار گیرد.

۵- در تدوین برنامه حکمرانی بحران کرونا و نقشه راه آن، بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های نظام و مردم، مورد توجه قرار گیرد.

۶- تلاش شود یک گفتمان ملی برای مقابله با بحران کرونا شکل گیرد و مواضع واظهارات شخصیت‌های مسئول و اثرگذار، مطابق گفتمان ملی و برنامه جامع حکمرانی بحران کرونا صورت گیرد و از آشفته‌گویی پرهیز و با خرافه‌پراکنی و خرافه‌گویان برخورد شود.

۷- همه مراکز وابسته به قوای سه‌گانه و نهاد رهبری با حفظ استقلال خود، تحت یک مدیریت و برنامه واحد و گفتمان واحد و تقسیم کار و تعریف وظائف، به جنگ با ویروس کرونا بشتابند.