در فرهنگ ناب اقوام و ایلیاتی های این سرزمین گاهی به خرده فرهنگ هایی برمیخوریم که با اندکی تامل در فلسفه ی وجودی شان ، به عمق و غنای این رسوم پی میبریم .

بعنوان مثال از آیین (ننه )مادر بزرگ خواندگی قابله ها ی محلی و پدربزرگ خواندگی خطیر ها ( سلمانی هایی که تخصص ختنه کردن پسران ایل را برعهده داشتند ) می شود یاد کرد .

تقسیم کاری که در سلسه مراتب قوم لر از تیره هفت لنگ ( بزرگ ) در منطقه ی کهگلو بیراحمه ی تا همین چند سال پیشتر و در برخی موارد تا همین الان نیز رایج است ، ریشه در تاریخ دور و دراز زندگی مدنی در فلات مرکزی ایران داشته و بشمار می آید .

در این نوع زندگی ، سلسه مراتبی وجود داشت که مورد پذیرش طوایف و نژادهای مختلف که در یک منطقه زندگی می‌کردند قرار گرفته بود و تا مادامیکه نکته به نکته توسط خود مردم به اجرا در می آمد ، نه تنها دشمنی و دلخوری بوجود می آمد که در اجرای امور جاری یک ایل هیچ مشکلی بوجود نمی آمد و در ایام مختلف و مناسبات خاص ، تمام آیین و رسوم درست و بجا اجرا می شد و درنتیجه یک زندگی اجتماعی به زیباترین شکل خود به گردش در می آمد .

در این نوع زندگی ، که تقسیم بندی طبقاتی وجود داشت ، هر طبقه اجتماعی ، به فراخور نوع حضور خود ، وظیفه ای برعهده داشت که انجام آن مختص به خود و در انحصار افراد خویش بوده و معمولاً به گاه انجام وظایف ، هیچ طبقه ای کوچکترین اهمالی در کار خویش نمی نمود.

خان ، کدخدا ، سادات ، رعیت ، نوکر ،خطیر ، مهتر ، غربت و ... چند نمونه از طبقه بندی و سلسه مراتب اجتماعی در قوم لر بزرگ در منطقه ی تحت حاکمیت بیراحمه ی بزرگ بشمار می آمد .

شاید بسیاری مخالف نظام طبقاتی به دلایلی منطقی نیز باشند ولیکن آنچه مسلم است و به گواه مصادیقی که تا همین امروز هم از آن نظام باقی مانده ، کارامدی و پاسخگویی تک تک طبقات به وظایف خویش و همچنین ماندگاری نقش هر طبقه در جریان زندگی جمعی بوده و هست .

با اینکه بدلیل سوء استفاده بعضی از خوانین از موقعیت خود و ظلم روا داشتن بر برخی طبقات در دوره هایی ، ولیکن خان وظیفه ی راهبرد و حفظ تمامیت ارضی و شان اجتماعی و حتا تامین نان سفره ی تک تک افراد ایل از هر طبقه را برعهده داشت و برای انجام وظایف خویش از مباشرینی که از طبقات مختلف بودند استفاده می نمود و به گاه قحطی و یا تجاوز اقوام دیگر خود در خط اول جنگ قرار میگرفت و با بسیج قوم و دفاع از حیثیت ایل و تامین امنیت نامی نیک و مقبولیتی برای خویش می ساخت که بدینسان نظام طبقاتی چندین عصر به خوبی دوام آورد و مردم مناطق مختلف را در کنار یکدیگر متحد و به زندگی عشیره ای زیبایی رهنمون می ساخت .

سایر طبقات نیز بدینسان وظایفی داشتند که از حوصله ی این مقال خارج است ولیکن ، برای معرفی جایگاه افرادی چون مادربزرگ خوانده ها ( ننه ) و پدربزرگ خوانده ها ( بوا ) به برخی از وظایف و نقش اجتماعی این دو مهم در آن فرهنگ غنی اشاره ای می کنیم .

طبقه ی مهتر ( مطربان ) که چون سایر طبقات مرز بندی کاملا مشخصی داشتند و در ازدواج و گسترش طبقه خود تابع قوانین خاص بودند و بر مبنای آن حق ازدواج با غیر از طایفه خویش را نداشتند ، نیازی به کار طاقت فرسای زراعت و همچنین زمین و باغ نداشتند و وظیفه ی اصلی ایشان در سور و سوگ و مناسب ها تعریف شده بود . از آشپزی به میزان زیاد در تجمعات و ایجاد شور و حماسه با نواختن موسیقی در شادی ها گرفته و نواختن تول چپ ( مارش عزا ) در سوگ ها از وظایف ایشان بود.

طایفه ی خطیر ( سلمانی ) وظیفه ی سلمانی و امور آرایش و پیرایش و مهمتر از اینها آموزش مسایل خانواده به نوعروسان و نو دامادان و همچنین ، برگزاری مراسم ختنه سوران ( نوعی جشن تکلیف مرد شدن ) را بر عهده داشتند که طبعا این امور توسط زنان و مردان این طایفه به فراخور نوع وظیفه مشخص و اجرا می شد .

منزلت و جایگاه این طبقات شاید در نگاه نخست و برداشت سطحی کمی دون بنظر برسد اما در حقیقت چنین نیست و عزت حقیقی این افراد ، بخصوص متخصصین صاحب نام هر طیف کاری ، چنان است که در فرهنگ جاری ، ایشان عنوان فاخر مادر خوانده و پدرخوانده برای فرزندان ایل را برای خویش کسب می نمودند که طبعا احترام حقیقی ایشان به مثابه حرمت پدر و مادر می بود .

کسی که ختنه پسران را برعهده داشت ، طبق رسم با ابزار خاص خود بر بالین پسر حاضر و در مراسمی رسمی که مهتران از یک تا چند روز می نواختند و مردم ایل را با موسیقی شاد و حماسی خود سرشار از شعف نموده بودند ، عمل ختنه را به انجام میرسانید ، پسر ختنه شده برای تلافی این درد تخم مرغی را بر پیشانی او می کوبید تا دق دلی اش را خالی نماید و البته در روزهای بعد که مجدد برای التیام زخم پسر ، ایشان بر بالین او حاضر می شد ، هر دفعه با هدیه ای می آمد و با لطفی چون پدر از دل پسر بچه درمی آورد که ناخودآگاه این پدرخواندگی شکل میگرفت و از اینرو تک تک فرزندان ایل ، جز پدر و پدر بزرگ خویش ، پدربزرگ خوانده ای داشتند که طبعا مورد احترام ایشان بود و خواهد بود .

همچنین ، به گاه تولد ، قابله ای که بر بالین مادر حاضر میشد و با تخصص خویش ، جان مادر و نوزاد را بسلامت از بلیه ی آل و یا سایر خطرات زایمان عبور میداد و پس از آن تا چندی وظیفه ی مراقبت از مادر و کودک را برعهده داشت چنان با مهر مادری این وظایف را به انجام میرسانید که به حق عنوان ( ننه ) یا مادر بزرگ خواندگی را برای خویش کسب می نمود و از اینروست که تمام فرزندان ایل ، علاوه بر والدین و پدر و مادر بزرگ خویش از مادر بزرگ خوانده ای نیز برخوردارند و تاکنون نیز بسیاری از ایشان در قید حیات و مورد احترام فرزندخواندگان خویش اند .

حال ، از این رسوم زیبا و پر حکمت اگر فراتر رویم ، به کسی برمیخوریم که نه از سر جایگاه طایفه ای اش در ایل ، نه از سر وظیفه ، که فراتر از این روال ، مهر مادرانه اش را چنان پر ساحت می کند که از لطف ویژه ی خداوندی بهرمند میگردد و دستانش شفابخش و مهرش سایه گستر سلامتی ایلی می‌شود که مادر خواندگی اش قانون نانوشته ای می شود مقبول خاص و عام و چه که مادر بودنش در خانه و بر سر خانواده بی شک کم نظیر و مادرانه به مفهوم مطلق کلمه خواهد بود . مادرانی که در زندگی ایلی و عشیره ای با نظام خانوادگی گسترده ، گاهی یک از دو و یا چند همسر مرد خانواده می بودند که هیچ تفاوتی از مهر گستری ، بین تمام فرزندان آن خانه قایل نبودند و همه چون فرزند حقیقی خویش از جوهر وجودش مهر میگرفتند.

از خاص ترین بگوییم اصلاً، ننه گل افروز یکی از شاخص ترین و محبوب ترین ننه های مردم منطقه ی گرمسیر و شهر دوگنبدان (گچساران) می باشد و شاید اگر بگوییم بیش از نیمی از جمعیت کنونی و میانسال این شهر از فرزند خواندگان ننه گل افروز هستند اغراق نکرده باشیم . مضاف بر اینکه ننه گل افروز از طایفه کی سفی (ککا یوسف ی) که از طوایف خوشنام و روشن ضمیر بوده که طبیبی حاذق بود و دستی شفا دهنده خدا به او عطا نموده بود و این خاص بودن شاید بدان جهت باشد که نه عضوی از آن طایفه ی خاص که وظایف اینچنینی بر عهده داشتند و مادرخواندگی اش اتفاقی عام بود که هر مادری به او مراجعه می‌کرد ، از عطیه ی الهی شفای دست و داروی نسخه ی بی ادعای او بهرمند می‌شد . یادش گرامی و حرمتش افزون باد .

شاید آوازه ی بلند شدن نام ننه گل افزوز در مجلس یازدهم این سرزمین را بعنوان نشانه ای از نشانه های عزتمند زندگی کردن افراد و حاصل خوشنامی و خدمت به خلق کردن ایشان بشمار آورد که شنیدن نام ننه گل افروز در این سطح بسیار دور از باور بود و با اینکه بدلیل برداشت سطحی از عنوان مادرخواندگی توسط عده ای سیاسی کار ، مورد سوء استفاده قرار گرفت اما ، حقیقت آنست که ننه گل افروز اگر مادر خوانده ی یک نفر است که مثلاً منافق بوده و اعدام شده است ، مادر خوانده ی صدها بلکه هزاران شهید و ایثارگر این خاک در دفاع بوده است .

شاید هرگز امثال آقای زاکانی که ادعای پدرخواندگی برای مردم گچساران دارد و مدعی شده پس از تاجگردون مسایل و مشکلات مردم را حل می کند ، تصوری از احترام مادرخوانده در فرهنگ مردم منطقه را ندارد که کار پسندیده ی تاجگردون در ساخت تندیس ننه گل افروز را بعنوان یکی از مصادیق گناهکار بودن تاجگردون لیست نموده و با تمطراق از آن حربه ساخته است !

آقای زاکانی ، ننه و بوا در قومی متمدن و ریشه دار ترجمانی دیگر دارد و بدینوسیله شمارا به کسب اطلاعات بیشتر در این موضوع ترغیب می کنم تا پس از دریافت حقیقت موضوع ، نه تنها از ادعای اشتباه خویش برگشته و عذرخواهی نمایید ، بلکه متوجه شوید اگر تاجگردون نظر به احترام ماندگار ننه گل افروز دارد ، جز تعلق به ذره ذره ی فرهنگ معنوی این سرزمین در نهان او نیست و صد البته از کسی که تا این حد به خاک و موطن و ارزش‌های خویش وابستگی دارد ، وصله ی خیانت و فساد نمی چسبد و اگر به چنین حقیقتی رسیدی ، به یقین شهامت حلالیت طلبی از حق الناسی که در این ماجرا تضییع نموده ای را خواهی داشت .

بماند که درد ما ، تنها سرمایه های بسیار مادی و معنوی که خود بی بهره از آنیم نیست و درد غربت اصالت و فرهنگ ما که اینچنین بر علیه ما استفاده می‌شود دردی افزون‌تر شده ، که التماس دعای درک بیشتر این حقیقت توسط شما را داریم .