افتونیوز - تلاش چندباره برای ثبت رسم «خون‌بس» در فهرست میراث معنوی و ناملموسِ کشور با واکنش‌های زیادی همراه شده است. رسمی که در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، فارس،کهگیلویه و بویراحمد و البته خوزستان با عناوین مختلف و کارکرد مشابه از دیرباز وجود داشته و البته هنوز هم در مواردی مشاهده می‌شود. «خون‌بس»، «خون‌صلح» یا در خوزستان با عنوان «فصلیه» تلاشی برای برقرار کردن صلح میان دو طایفه است که به دلایل متعددی مانند قتل در صدد گرفتن انتقام از یکدیگر هستند، حالا به ‌واسطه این رسم آنها می‌توانند زنی را از طایفه قاتل به طایفه مقتول بدهند تا همه اختلاف‌ها کنار گذاشته شود و صلح میانشان برقرار شود.

به گزارش افتونیوز به نقل از روزنامه همدلی حالا تلاش‌ها برای ثبت ملی چنین رسمی با انتقادهای بسیاری روبه‌رو شده است، از پویش‌هایی که با هشتک «من فصلیه نمی‌شوم» و «من خون‌بس نمی‌شوم» از سوی زنان خوزستان ساماندهی شده گرفته تا گروهی از حقوقدان‌ها که چنین اقدامی را نقض آشکار حقوق زنان می‌دانند. همچنین یک جامعه‌شناس با نگاه جرم‌شناسانه درباره تلاش‌های اخیر برای ثبت چنین رسمی آن را خطرناک معرفی می‌کند، چرا که معتقد است رسمیت بخشیدن به «خون‌بس» سبب می‌شود احساس در امان بودن در برابر یک رفتار ناشایستی مانند قتل افزایش پیدا کند و چنین احساسی باعث پررنگ شدن کنش‌ها و واکنش‌های خشونت‌‌بار می‌شود.همه تلاش‌ها برای ثبت «خون‌بس»البته اقدام برای ثبت چنین رسم و شیوه‌ای به عنوان یک اثر معنوی مسئله جدیدی نیست. خبرگزاری ایرنا در این باره نوشته که پرونده «خون‌بس» از سال ۸۹ در سازمان میراث فرهنگی مطرح شده و استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، فارس و در آخر کهگیلویه و بویراحمد تا سال ۹۱ برای ثبت آن تلاش کرده‌اند، تلاشی که گویا به نتیجه نرسیده، چرا که مومنی مدیرکل وقت ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی کشور در پاسخ به درخواست این استان‌ها اعلام کرده بوده: «خون‌بس به دلیل ضدیت با حقوق‌ بشر و نادیده گرفتن حقوق زنان تحت هیچ شرایطی در فهرست میراث معنوی کشور ثبت نمی‌شود.» با این وجود اما اخیرا خوزستان هم به صف متقاضیان ثبت چنین رسمی پیوسته است. طوری که رئیس دادگستری شوش مدتی قبل در فضای مجازی اعلام کرد که «ثبت ملی دو اثر فاخر اجتماعی «فصل» و «خون‌بس» را به عنوان میراث معنوی و ناملموس در اواخر سال ۹۸، درخواست کرده است. صادق جعفری چگنی در این باره به ایرنا گفته که «فرهنگ صلح و سازش در میان مردم شهرستان شوش با عناوین و آداب و رسوم خاص ریشه در تاریخ اجتماعی منطقه دارد، به همین دلیل برای احیا و رسمیت دادن به این سنت و معرفی به مراکز علمی و تحقیقاتی و تصمیم‌ساز قانونی برای بهره‌گیری از آن، درخواست ثبت سنت حسنه «فصل و خون‌بس» در فهرست میراث معنوی و ناملموس ارائه شده است.»اما انتقادها به ثبت رسمی «خون‌بس»رسمیت بخشیدن به «خون‌بس» که در درخواست رئیس دادگستری شوش مطرح شده است، همان چیزی است که «شیما قوشه»، فعال حوزه زنان آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد می‌گوید که «ما یک تعدادی عرف‌ و سنت‌ داریم که خلاف حقوق بنیادی زنان است. مانند همین ماجرای خون‌بس یا مواردی مشابه که از دوران کودکی دختری را برای یک فردی نشان می‌کنند، تحت عناوینی مانند ناف‌بری، اما باید در نظر گرفت همه این‌ها به این دلیل که از زنان برای ازدواج کردنشان هیچ اجازه‌ای گرفته نمی‌شود، خلاف حقوق آنها است.

به همین دلیل هم با این ایده که چنین فرهنگ‌هایی عرف و سنت محسوب می‌شود، نمی‌توانیم مدعی شویم که می‌خواهیم آنها را ثبت و حفظ کنیم و به رسمیت برسانیم چراکه می‌خواهیم به سنت احترام بگذاریم. چنین تلاش‌هایی برای حفظ سنت‌ها حداقل باید در مواردی باشد که به حقوق دیگران هیچ آسیبی نرساند، در غیر این صورت درخواست‌ها و تصمیم‌های مشابه همگی خلاف حقوق بشر است.» همچنین عاطفه بروایه، مدیر موسسه مردم‌نهاد «آوای زنان ریحانه اهواز» در این باره به ایرنا گفته که «۲۸ تیر ماه طی نامه‌ای به دفتر حجت‌الاسلام رئیسی خواستار توقف روند ثبت پرونده «فصل و خون‌بس» شدیم. پس از حدود سه هفته پیگیری مستمر از دفتر رئیس قوه قضائیه، نماینده ایشان با ما تماس گرفت و اعلام کرد که این نامه بررسی شده و قرار بر ملغی شدن این پرونده است. اما انتظار ما این است که قوه قضائیه نیز در صورت مخالفت با این پرونده، نظر خود را به صورت رسمی و قاطع اعلام کند، تا به این وسیله پاسخ قانع کننده‌ای برای مطالبه زنان و فرهیختگان خوزستانی باشد.»در «خون‌بس»، کالا انگاری زنان متصور استاما پیش از این رئیس دادگستری شوش در گفت‌وگویی که با ایرنا داشته تلاش کرده که به بخشی از مطالبات پاسخ دهد، او معتقد است «فصلیه» (‌این‌که زنی از طایفه‌ای به طایفه دیگر برای برقراری صلح داده شود) تنها جزئی از سنت «خون‌بس» است و آنها در تلاش هستند که در ثبت نهایی «فصلیه» را از «فصل» و «خون‌بس» جدا کنند، اقدامی که بسیاری آن را نشدنی و تنها یک توجیه می‌دانند.

« نوال نزاری»، حقوقدان در این باره به همشهری آنلاین گفته که «به نظر من این دو جداشدنی نیستند؛ وقتی می‌گویند «سنت حسنه فصل و خون‌بس»، در واقع به این معنی است که کل فصل سنت حسنه است، در حالی که فصل هم سنت حسنه دارد و هم سنت قبیحه؛ و سنت قبیحه آن همان «فصلیه» یا «خون‌بس» است، زیرا مسئله فصل به معنی قوانین حل و فصل کردن دعاوی و جزایی، برگرفته از شریعت اسلامی است جز همین پدیده خیلی شوم «فصلیه» یا «خون‌بس» که حتی شرع آن را تقبیح کرده است.» مسئله‌ای که «شیما قوشه»، وکیل دادگستری می گوید : با اشاره وجود اجبار در ماهیت سنت «خون‌بس» آن را یک مسئله غیر شرعی و غیر قانونی می‌داند. او دراین‌باره بیان می‌کند:«در نظر بگیرید زمانی که قرار است برای یک دختر عقد نکاح خوانده شود رضایت او اهمیت دارد و اگر رضایت نداشته باشد اساساً عقد نکاح او شرعاً و قانوناً ایراد دارد.» «قوشه» همچنین با اشاره به نادیده گرفته شدن حقوق زنان در نتیجه این سنت ادامه می‌دهد: «نباید این‌گونه باشد که به دلیل تقویت بنیادهای عشیره‌ای یا در مواردی که قتلی اتفاق می‌افتد این وسط یک زن قربانی شود و این چیزی جزء کالاانگاری برای یک زن نیست. در چنین شرایطی از زن به عنوان یک انسان صحبت نمی‌شود بلکه به او به چشم یک کالایی نگاه می‌شود که خارج از بنیادهای انسانی برای حل و فصل یک ماجرایی مورد بهره‌کشی قرار می‌گیرد.»

وی بیان می‌کند:«این اقدامات نه فقط برای جامعه زنان، بلکه خلاف حقوق بنیادی کل افراد جامعه هست چرا که آثار مخرب این نوع ازدواج‌ها که به جامعه وارد می‌شود اصلاً چیز کمی نیست. قتل‌هایی که در پی این دست ازدواج‌ها اتفاق افتاده بر کل جامعه تاثیر می‌گذارد. بچه‌هایی که ناشی از این ازدواج‌ها هستند ممکن است بچه‌های نابهنجاری باشند.»ثبت رسمی «خون بس» سبب سوءاستفاده می‌شوداستفاده ابزاری از زنان و آسیب‌های احتمالی در چنین مواردی چیزی نیست که از نگاه یک جامعه‌شناس پنهان بماند، در همین رابطه «امان‌الله قرائی مقدم» معتقد است که ثبت رسمی چنین سنتی سبب افزایش خشونت و آسیب‌های جدی برای زنان می‌شود. او دراین‌باره  می گوید  :  «ثبت رسمی چنین الگوهای فرهنگی بسیار آسیب‌رسان است، از این منظر که اینها به گونه‌ای از مصادیق ازدواج اجباری هستند و ما می‌دانیم یکی از اثرات سوء ازدواج‌های اجباری خودکشی است.»

وی ادامه می‌دهد:«چرا در مناطق غرب و جنوبی کشور موارد خودکشی زنان زیاد است، یکی از دلایل آن همین ازدواج‌های اجباری است. به نظر من ثبت چنین الگوهای فرهنگی و رسمیت دادن به یک رفتار اشتباه سبب می‌شود الگوهای اخلاقی نادیده گرفته شود. این رسمیت بخشیدن به «خون‌بس» منجر به تبلیغ برای آن می‌شود، تبلیغی که نوعی احساس امنیت در برابر بروز رفتارهای خشن ایجاد می‌کند، با رسمیت بخشیدن به آن، افراد گمان می‌کنند هر کاری کنند با خون‌بس حل می‌شود، این کار می‌تواند آمار خودکشی را بالا ببرد و همچنین صدمات روحی روانی و خشونت‌باری برای زنان داشته باشد.»

با توجه به همه این انتقادها آن طور که ایرنا گزارش داده، معاون میراث فرهنگی خوزستان موافقت با پرونده ثبت «فصل و خون بس» را حداقل تا بررسی نهایی رد می‌کند و دراین ‌باره گفته که «این پرونده نیاز به بررسی دارد، هم اکنون درخواستی از دادگستری شوش مبنی بر ثبت آیین «فصل و خون بس» در فهرست آثار ملی ناملموس دریافت شده و قرار است اطلاعات لازم جمع آوری تا در شورای ثبت مطرح شود.»

احمدرضا حسینی بروجنی افزوده که «متوجه شدیم در سال‌های گذشته درخواست استان کهگیلویه و بویراحمد برای خون‌بس از سوی کمیته ثبت آثار کشور به دلیل حقوق زنان رای نیاورده و رد شده، از یونسکو هم بابت همین مسئله تذکری به سازمان میراث کشور داده شده است» حالا با همه این کش‌وقوس‌ها و مخالفت‌ها باید دید  مسئله ثبت «خون‌بس» به عنوان یک اثر معنوی به کجا ختم می‌شود.»