دکتر جهانگیر تقی‌پور* یکی از اصول علم پزشکی مدرن «پیشگیری بهتر از درمان» است که با برنامه واکسیناسیون جهانی علاوه بر ریشه کن کردن بعضی از بیماری های خطرناک عفونی مانند آبله در حال حاضر طبق برآورد سازمان جهانی بهداشت واکسن ها از مرگ حداقل سه میلیون نفر سالانه در جهان جلوگیری می کنند. با پیروی از این قاعده کلی پزشکی است که در بیش از یکسال تجربه جهانی با پاندمی ویروس کرونا پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که تنها راه عملی برای مهار و شاید ریشه کن کردن ویروس کرونا استفاده از واکسن علیه آن است که سرانجام باعث جلوگیری از مرگ و میر در اثر این عفونت شود.

بهمین دلیل کشورهای مختلف جهان برنامه واکسیناسیون علیه ویروس کرونا را کم و بیش در ظرف چند هفته گذشته شروع کرده اند. علاوه بر موثر بودن واکسن ها نکات مشترک دیگری بین همه واکسن های ویروس کرونا که در چندین کشور تهیه و در حال حاضر با اولویت بندی گروه های آسیب پذیر در هر اجتماع داده می شود آن است که هرکدام از واکسن ها حداقل بر روی بیست هزار نفر آزمایش شده است و اغلب فاز سوم تحقیقاتی را گذرانده اند ولی همگی از سازمان غذا و داروی امریکا و سازمان جهانی بهداشت تائیدیه نگرفته اند، همه باید دو بار به فاصله حدود سه تا شش هفته از هم تزریق شوند، بعد از تزریق اول دفاع بدن شروع به ترشح پادتن و گلبول های سفید برای دفاع در مقابل ویروس کرونا در بدن در گردش خواهند بود و حدود یک هفته بعد از تزریق دوم واکسن که سه هفته بعد از تزریق اول صورت می گیرد مصونیت کامل است و حدود سه ماه بعد از تزریق دوم مصونیت به اوج می رسد ولی هنوز معلوم نیست چه مدت مصونیت بعداز واکسن کرونا بطول خواهد انجامید چون زمان کافی برای تعیین طول زمان مصونیت وجود نداشته که در فرآیند تهیه واکسن گنجانده شود، واکسن نه تنها به فرد مصونیت می‌دهد بلکه به افراد آسیب پذیر دیگر در اجتماع هم مصونیت (مصونیت گله یی یا اجتماعی) می‌دهد و به ریشه کن کردن عفونت در آن اجتماع و احتمالا جهان کمک می کند، این واکسن ها از عفونت فرد با ویروس کرونا جلوگیری نمی کنند ولی در صورت عفونت فرد واکسینه شده با ویروس کرونا بیش از نود درصد علائم بالینی بسیار خفیف و یا بدون علامت بالینی خواهد بود ولی معلوم نیست که قادر باشند که عفونت را به افراد آسیب پذیر واکسینه نشده منتقل نمایند. واکسن ها روی گروه هایی بخصوصی مثلا اطفال یا زنان حامله آزمایش نشده اند در نتبجه تا مدت ها بعد از شروع واکسیناسیون بعضی گروه ها در اجتماع در مقابل ویروس کرونا هنوز آسیب پذیر خواهند بود بهمین دلیل تا زمانی که حدود شصت درصد افراد جامعه واکسینه علیه کرونا نشده است باید به زدن ماسک، فاصله گذاری اجتماعی، پرهیز از جمعیت و شستن دست ها ادامه داد.

طبق گزارشات شرکت سازنده واکسن ویروس کرونا در صورت بروز عارضه بعد از تزریق واکسن خفیف و زودگذر خواهد بود که فرد را از گرفتن تزریق دوم باز نمی دارد. عوارض احتمالی بعد از تزریق واکسن کرونا به سردرد، احساس سنگینی و ناراحتی در محل تزریق، احساس خستگی، دردهای خفیف عضلانی و در موارد بسیار نادر ورم غدد لنفاوی و احساس ناخوشی که همه این عوارض در کمتر از یک هفته رفع خواهند شد. در نتیجه خطر واکسن کرونا بسیار کمتر از خطر بیماری کرونا است چون احتمال خطر مرگ در میان مبتلایان به ویروس کرونا در اجتماع را یک در هزار تخمین می زنند. البته طبق روال علمی معمول همه این واکسن ها در حال حاضر که در فاز چهارم یعنی بعد از عرضه به بازار هستند از نظر هر نوع اثرات سوئی که قبلا دیده نشده است با گزارش آنها به شرکت دارویی سازنده واکسن و مسئولان بهداشت و درمان مانیتور خواهند شد.

از نظر ساختمانی و روش تهیه همه چهار واکسن مطرح شده در سطح جهانی روش های جدیدی در عرضه تهیه واکسن باز کرده اند و از نظر موثر بودن هر دو واکسن آماده امریکایی (فیزربیونتک و مودرنا) روشی مشابه برای تهیه واکسن بکار برده اند و ۹۵ درصد مواقع افراد واکسنه شده را در مقابل بیماری ویروس کرونا محافظت کرده اند ولی واکسن دانشگاه آکسفورد/استرازنیکا انگلیسی - سویدی فقط حدود ۷۰ درصد ولی واکسن روسی (اسپیونیک) که بنظر می رسد کپی یا هم مانند روش انگلیسی است در اطلاعاتی در باره آن در ژورنال پزشکی لنست در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۹۹ سرانجام منتشر شد ادعای ۹۱٫۴ مفید بودن کرده است. از نظر قیمت بنظر میرسد که واکسن سینووک چینی با ۶۰ دولار امریکا گرانترین و واکن روسی با واکسن جانسون و جانسون امریکا ده دولارقیمت ارزان ترین هستند.

شکی نیست که همکاری های بین المللی باعث تهیه این واکسن های بسیار مفید و موثر در مدتی نسبتا کوتاه شده است. ولی همانند روزهای بعد از اتمام جنگ جهانی دوم و پیروزی بر آلمان نازی با کشف واکسن پایه های برگشت به «جنگ سرد» باز توسط سیاسیون ریخته شده است. این بار بجای ایده لوژی و دیوار برلین مسئله کمبود جهانی واکسن کرونا و سهمیه بندی آنرا بهانه قرار داده اند. امریکا برای اروپائیان هم پیمان خویش در بلژیک واکسن می سازد و کشورهای بلاک شرق قدیمی چون بلغاری و مجارستان ... از روسیه واکسن می گیرند.