افتونیوز - محمدهادی جعفرپور (وکیل دادگستری) قتل علی فاضلی منفرد به دست مردان خانواده‌اش در روزهای گذشته واکنش برانگیز و متاثرکننده بود. حسب گزارشات منتشر شده وی مستند به بند۷آیین‌نامه معاینه و معافیت مشمولان خدمت به جهت اختلال رفتار جنسی(ترنس سکسوالیسم)از خدمت سربازی معاف شده بود که همین کارت معافیت وی را به قتلگاه کشاند. زمانی که مردان خانواده علی علت معافیت وی از خدمت سربازی را روی کارت معافیت وی می‌بینند متوجه هویت جنسی علی شده، وی را به منطقه‌ای در اهواز می‌برند سپس به مادرش نشانی جسد تنها فرزندش را اطلاع می‌دهند. قتل ناموسی در انحاء و اشکال مختلف به بهانه غیرت و تعصبات قومی قبیله‌ای یا بعضا با نام دین دیرزمانی است که از قالب حادثه‌ای که به ندرت رخ می‌دهد به شکل عادت و رفتاری تکراری درآمده است. در نهایت تاسف و شاید شرمساری باید بدون اغراق اذعان کرد که هر چندروز یک بار جامعه ایرانی با چنین اخباری مواجه شده، نهایت واکنش قابل پیش‌بینی درج چند یادداشت و تحلیل مختصرِ چرایی وقوع چنین حوادثی است. چالش و مشکلی که برخی از افراد جامعه ایرانی با عنوان ترنس یا همجنس‌گرا با آن مواجه هستند بنا بر تحقیقات گسترده پزشکی ناشی از علل و عوامل متعددی مرکب از مشکلات فیزیولوژیکی – ژنتیکی- هورمونی و کمتر اخلاقی است. تا به امروز علی‌رغم تحقیقات گسترده حول شناسایی علت وقوع چنین حالتی در برخی افراد هیچ پاسخ قطعی و قابل استنادی از منظر پزشکی ارائه نشده، غالب تحقیقات و پژوهش‌‌های پزشکی با درصدی احتمال ولو جزئی عمده دلیل چنین وضعیتی را دگرگونی هورمونی- ژنتیکی می‌دانند.حال که علم پزشکی علی‌رغم رشد قابل توجه خاصه در شاخه ژنتیک و هورمون‌شناسی قادر به ارائه دلیل قطعی و شناسایی دقیق علل وقوع چنین رفتاری نزد برخی افراد نشده است، لازم است از فقه پویای امامیه بهره گرفته و به این پرسش پاسخ داد که آیا از منظر فقه امامیه چنین افرادی دارای مسئولیت کیفری یا تکلیف شرعی در قبال رفتارهای جنسیتی خویش هستند؟

حقوق کیفری اسلام در بحث تعریف و تبیین علل و عوامل شکل‌گیری مسئولیت کیفری از جمله پیشرفته‌ترین نظام‌‌های جزایی دنیاست. فارغ از آیات متعددی که در قرآن کریم حول محور تکلیف و مسئولیت افراد تشریع شده است، دو حدیث مشهور به حدیث رفع* از پیامبر اکرم(ص) در مقام تعریف عوامل شکل‌گیری مسئولیت و علل رافع مسئولیت خاصه مسئولیت کیفری قابل استناد است. شرح و تفصیل ابعاد گسترده شرایط شکل‌گیری مسئولیت و عوامل رافع مسئولیت مذکور در احادیث مذکور از حوصله این یادداشت خارج و صرفا به تحلیل و شناسایی ارتباط معنایی عبارت «لایطیقون» در حدیثِ رفع «رُفِعَ عن امّتی تِسعَهٌ: الخَطَأُ، والنِّسیانُ، وما اکرِهُوا علَیهِ، وما لا یعلَمونَ، وما لا یطیقونَ، وما اضطُرُّوا إلَیهِ، والحَسَدُ، والطِّیرَهُ، والتَّفکرُ فی الوَسوَسَهِ فی الخَلقِ ما لم ینطِقْ بِشَفَهٍ.» با شرایط جسمانی ترنس‌‌ها اشاره می‌شود. فقها درتعریف عبارت لایطیقون آورده‌اند:«آنچه توانش را ندارد.» قید عبارت لایطیقون پیش از عبارت «مااضطروا الیه» و«ما استکرهواعلیه» یقینا بی‌حکمت نبوده چرا که شارع این حکم، حکیمی است که به هر آنچه حکم می‌کند مبتنی بر عقل است و هر آنچه که عقل ایشان حکم می‌کند شرع بر آن صحه گذاشته (حکم بالعقل حکم بالشرع...)در شناسایی علل و عوامل رافع مسئولیت کیفری در حقوق موضوعه اصطلاح اضطرار و اکراه بر گرفته از حدیث پیامبر اکرم(ص) تعاریف متنوعی ارائه شده است...

... که ترجمه تحت‌اللفظی آن را شامل حالتی می‌دانند که آنچه بدان ناچارهستند(اضطرار) یا آنچه به زور بدان وادار می‌شود(اکراه) علی‌رغم تحلیل و تفسیرهای متنوعی که بعضا در چند مجلد راجع به شناسایی حالت‌‌های مختلف و محتمل وقوع اضطرار و اکراه در رفتارهای انسان ارائه شده است به جرات می‌توان گفت در هیچ مرجع و منبع فقهی-حقوقی از عبارت لایطیقون تفسیری قابل توجه جز همان ترجمه تحت‌اللفظی ارائه نشده است. توجه به ضرورت تحلیل و شناسایی مصادیق وقوع چنین حالتی نزد انسان از این منظر قابل توجه و تکلیفی است بر فقها که کلمه به کلمه حدیث شریف پیامبر واجد اثر حقوقی و به عنوان شاخصه پیشرفته بودن حقوق کیفری اسلام بر تارک تاریخ حقوق کیفری می‌درخشد. بدون استثناء تعریفی که از مفهوم عبارات اضطرار و اکراه در دکترین حقوق موضوعه و تحلیل‌‌های فقهای متاخر و معاصر آمده مبین حالتی است ناشی از عاملی غیرطبیعی اعم از داخلی و خارجی، درگیری ذهن و فکر انسان در تن دادن به قبولِ خطر ضعیف‌تر از حادثه‌ای با تبعات سنگین‌تر مانند شکستن درِ خانه همسایه(جرم تخریب)برای نجات جان فرزند از خطرآتش سوزی(اضطرار) یا قبول تهدیدات بیرونی و ارتکاب جرم سرقت به جهت رهایی از تهدید به قتل خانواده(اکراه) با هر تفسیر و نگاهی که موقعیت شخص مکلف را در حالت اضطرار و اکراه تحلیل کنیم، این نتیجه حادث می‌شود که علل و عوامل وقوع چنین حالتی به یک یا چند عامل غیر طبیعی مرتبط می‌شود، اما فلسفه وجودی عبارت لایطیقون در حدیث شریف چیست؟ معاذالله هدف پیامبر اکرم(ص) از ذکر این عبارت در حدیثی که مبانی مسئولیت کیفری و...را انشاء می‌کند عبث و بیهوده که نبوده؟! بلاشک حکمت و هدفی متعالی در پس ذکر این عبارت آمده که باید هزاران مرتبه تاسف خورد از عدم تحلیل و شناسایی مصادیق بیرونی چنین حالتی . با همان ترجمه تحت‌اللفظی«آنچه توانش را ندارد» این نتیجه حادث می‌شود که ممکن است طبیعت و ذات برخی افراد ایشان را به سمت و سوی ارتکاب رفتاری سوق دهد که علی‌رغم علم به مذموم بودن رفتار ارتکابی،طبیعت (فیزیولوژی و..آن فرد) تاب و توان مقابله با آن وضعیت را ندارد و بنا بر همین عامل مستند به حدیث موصوف نمی‌توان برای چنین فردی مسئولیت و تکلیف قائل شد. ذکر مثالی از تحقیقات میدانی چند سال گذشته در تایید این وضعیت خالی از فایده نیست؛ در یکی از مدارس خاص و نمونه که گذر از فیلترهای متنوعی اعم از موقعیت، خانواده، اخلاق اسلامی و...شرط ورود به آن محیط آموزشی بود با پسر بچه شانزده ساله پای میز مصاحبه نشستم، دقیق خاطرم هست ماه شعبان بود و روز مصاحبه مقارن با ایامی بود که روزه مستحبی دارد! چای و بیسکوییت همراه با یک لیوان شربت، مختصر پذیرایی بود که تدارک دیده بودیم و در همان آغاز مصاحبه متوجه شدم که ایشان روزه مستحبی گرفته! همان پسربچه تیزهوشی که بنا بر گزارش مادر و پدرش دچار رفتارهایی دور از خلق و خوی پسران بالغ شده و سبب نگرانی خانواده.گفت‌وگو را به سمت و سوی رفاقت و صمیمت هدایت کردم تا پس از چند ساعت تنها عبارتی که از آن گفت‌وگو در ذهنم ماندگار شد این عبارت بود:«آقا اجازه، می‌دانم کار و رفتارم خلاف عرف جامعه و گناه هست، اما به خدا قسم دستِ خودم نیست اصلا نمی‌توانم خودم را کنترل کنم.» این عبارت از زبان کسی شنیده شد که ساعت‌‌ها جلسات روان‌کاوی و مشاوره رفته، به شدت به مسائل مذهبی معتقد و همواره ذکر توبه و استغفار دارد از آنچه که توانش ندارد(لایطیقون)اگر چه پرداختن به چنین مسئله مهمی نیازمند پژوهشی گسترده و تنظیم مقالات علمی در ابعاد مختلف است، اما امیدوارم همین مختصر تلنگری باشد برای درک این مفهموم که:ترنس‌‌ها مخلوق خدا هستند مثل من و شما، آنها را نکشیم!چون پیامبر(ص) فرمودند:«رفع عن امتی تسعه...لایطیقون.»/ همدلی