بلوط را نان نکنید؛ نفسی برای زاگرس بگذارید!

نگارنده : دکتر حسن کریمی

در روزگاری که ایران بیش از هر زمان نیازمند مسئولانی با نگاه علمی، راهبردی ، دغدغه‌مند و توسعه‌محور است، گاه اظهاراتی از تریبون‌های رسمی شنیده می‌شود که نه‌تنها تأمل‌برانگیز، بلکه به‌شدت نگران‌کننده است. تازه‌ترین نمونه آن، سخن جناب آقای یدالله رحمانی، استاندار کهگیلویه و بویراحمد، است که فرموده‌اند:

> «ظرفیت استفاده از ۵ میلیون تُن آرد بلوط برای کاهش واردات گندم وجود دارد.»

آقای استاندار، اولا برای اجرای چنین راه‌حلی باید بستر آن فراهم می‌شد. هر بلوط به‌طور متوسط ۵۰ کیلوگرم بلوط باردهی دارد و مراتع استان بین عشایر و روستاییان از قدیم‌الایام برای چرای دام و استفاده‌های محلی تقسیم‌بندی شده‌اند. در بسیاری نقاط استان هنوز اختلافات فراوانی بر سر مراتع بین طوایف مختلف وجود دارد؛ پس چگونه امکان برداشت این حجم بلوط به‌صورت گسترده وجود دارد؟

همچنین مراتع استان دارای دو نوع بلوط دانه‌زاد و شاخه‌زاد هستند که بلوط‌های دانه‌زاد از طریق همین ثمرها رشد کرده و چرخه پوشش جنگل را تشکیل می‌دهند. درختان بلوط سال‌های اخیر با انواع آفات و مشکلاتی مانند آتش‌سوزی، بیماری‌های درختی، برگ‌خوار بلوط، جوانه‌خوار بلوط، سوسک چوب‌خوار، بیماری‌های ذغالی و خشکسالی مواجه بوده‌اند و باردهی مناسب ندارند که نیازمند رسیدگی و مراقبت‌های تخصصی هستند. بنابراین اجرای این تصمیم، حتی از نظر شرایط محلی و زیست‌محیطی، ممکن نیست.

ثانیاً، این راه‌حل در تضاد آشکار با اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی است که می‌گوید:

> «حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»

این مقاله با مشورت فعالان محیط زیست و متخصصان این حوزه تهیه شده و تلاش دارد از نابودی تدریجی جنگل‌ها جلوگیری کند.

بلوط، نان مردم نیست؛ ریه‌ی زاگرس است.هر دانه بلوط می تواند در چرخه اکوسیستم درخت تنومندی شود

درختان بلوط، نگهبانان خاموش زاگرس‌اند؛ ایستاده، مظلوم و استوار، قرن‌هاست حافظ خاک، آب، تنوع زیستی و زندگی انسان در غرب ایران‌اند.

لطفا از دادن چنین طرح های فانتزی ، نمایشی و بدون تفکر خودداری کنید.

در بهترین شرایط مزاحم زاگرس نباشیم ، خودش میلیونها سال است در حفظ و نگهداری خودش فعال بوده و خواهد بود.

هر محدودیتی و جمع آوری اضافی دانه بلوط می تواند ، حافظان محیط زیست شامل پرندگان  و جوندگان را از اکوسیستم خارج کند.

حتی خروج یک پرنده کوچکی چون فنج در جنگل آمازون باعث تخریب صدها هکتار جنگل آمازون شد.

می دانید چرا؟ چون دانه های درختان را همین فنج ها زیر خاک پنهان می کردند برای خوراک زمستانشان... این عملکرد بطور معجزه آسای باعث حفظ محیط زیست آمازون شده بود.

بقول سهراب

و بدانیم اگر کرم ( خنج) نمود لطمه می خورد به قانون گیاه...

آیا رواست که این درختان را، به‌نام خودکفایی غذایی، به آسیاب بسپاریم و به نان بدل کنیم؟

این اقدام همچون فروش هندوانه است با فروش یک دلار ، در حالی که هر هندوانه بیش از ۱۰۰۰ لیتر آب هدر می دهد ، یعنی حدود ۵۰ دلار. آیا این نوع تصمیم گیری ها معنی خودکفایی می دهد؟!

آنچه تحت عنوان «آرد بلوط» مطرح شده، نه تنها راهکار اقتصادی نیست، بلکه بازگشتی تلخ به خاطرات قحطی و شرایط اضطراری در دهه‌های گذشته است. بلوط غذای اجبار بود، نه انتخاب؛ قوت بازماندگان بحران بود، نه نسخه نجات برای کشوری با این‌همه ظرفیت علمی، کشاورزی و تکنولوژیک.

تبعات فاجعه‌بار یک نگاه ساده‌انگارانه

بازار سیاه و دلالی منابع طبیعی

با طرح چنین ایده‌هایی، پیام خطرناکی به سودجویان داده می‌شود: «بلوط حالا ارزش اقتصادی دارد!» از فردای چنین سخنانی، دستان پنهان و آشکار به جان جنگل خواهند افتاد.

ایجاد راه‌های تخریبی در دل جنگل

برداشت انبوه نیازمند راه است؛ و راه یعنی بریدن پوشش گیاهی، قطع درختان، فرسایش خاک، و باز شدن مسیر برای دیگر تجاوزها به طبیعت.

نابودی نسل بلوط با حذف بذر طبیعی

بلوط، درختی خودزاست. برداشت بذر آن برای تهیه آرد، به معنی توقف چرخه حیات جنگل است.

افزایش ساخت‌وساز غیرمجاز

وقتی منابع طبیعی ارزش اقتصادی مستقیم می‌یابند، تجاوز به مراتع و اراضی جنگلی با توجیه تازه‌ای ادامه می‌یابد.

افزایش آتش‌سوزی‌های عمدی

سناریوی تلخ قرق مصنوعی جنگل‌ها با آتش، با ارزش‌گذاری بر بلوط، مجدداً و این‌بار در مقیاسی بزرگ‌تر رخ خواهد داد.

خشکسالی، کاهش منابع آبی و بیابان‌زایی

بلوط با ریشه‌هایش نگهبان رطوبت و مانع فرسایش خاک است. نابودی آن، مساوی با نابودی آب، خاک و زیستگاه انسان است.

تجربه جهانی: توسعه جنگل، نه تخریب آن

کشورهایی چون آلمان، ژاپن، کانادا، نروژ و حتی ترکیه، میلیاردها دلار برای توسعه جنگل‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. در جهان امروز، درخت یک ثروت است، نه منبع آرد.

آیا سزاوار است ما، وارث تمدن زاگرس، درخت را به نان تبدیل کنیم؟

بازخوانی تبعات در ابعاد کلان‌تر

تهدید امنیت غذایی پایدار

آرد بلوط نه از نظر تغذیه‌ای قابل اتکا است (به‌خاطر ترکیبات تلخ و ضدتغذیه‌ای)، نه از نظر زیست‌پذیری و عدالت غذایی. ما نباید به بهانه کاهش واردات، منابع طبیعی را قربانی کنیم.

تشدید فقر جوامع محلی

بلوط، منبع معیشت بومیان است. صنعتی‌سازی برداشت، آن‌ها را حذف خواهد کرد.

مهاجرت اجباری و آسیب‌های اجتماعی

نابودی جنگل یعنی مهاجرت روستاییان، حاشیه‌نشینی، بیکاری، و شکاف‌های اجتماعی تازه.

راه درست چیست؟ اصلاح مدیریت، نه هجوم به طبیعت

به‌جای ارائه راهکارهای مقطعی و پرهزینه برای امنیت غذایی، اولویت باید حمایت از تولید علمی گندم، حمایت واقعی از کشاورزان داخلی، توسعه بذرهای مقاوم، اصلاح الگوی مصرف، گسترش سامانه‌های آبیاری هوشمند و ارتقاء بهره‌وری کشاورزی باشد.

راه‌حل‌ها باید علمی، پایدار و مبتنی بر عدالت سرزمینی باشند، نه فرافکنی و پاک کردن صورت مسئله.

سخن پایانی: بلوط، دیگر تاب تحمل تصمیم‌های اشتباه را ندارد

دست‌های خود را به جان هزاران بلوط بی‌گناه، نجیب و کهنسال آلوده نکنید. طبیعت انتقام می‌گیرد؛ گاه با خشکسالی، گاه با سیل، گاه با مرگ خاموش اکوسیستم‌ها.

قرن‌ها رنج، درد و بی‌توجهی بر تنه‌های بلوط نشسته است. دیگر تحملی برای از دست دادن بذر ندارد.

دست از سر جنگل بردارید؛ اگر به دنبال درآمدزایی هستید، مسیرهای پایدار و علمی‌تر را بجویید، نه آنکه جان طبیعت را گروگان اقتصاد ناکارآمد خود کنید.

آیا انسان نسبت به زادگاه و میراث زیستی خود باید تا این اندازه بی‌رحم باشد؟

و یک تذکر ضروری به استاندار و حلقه‌ی مشاوران اطراف ایشان:

با توجه به ارائه راه‌حل شما برای بی‌نیازی استان از واردات گندم، با برداشت ۵ میلیون تن بلوط از جنگل‌ها، آیا مشورتی از سوی صاحبان تخصص در حوزه‌های زیست‌محیطی با حضرتعالی انجام گرفته بود؟

با وجود این‌همه مشاور با عناوین متنوع در کنار شما، خروجی سیاست‌گذاری استان چه بوده؟ آیا این مشاوران با تخصص و نگاه توسعه‌محور انتخاب شده‌اند یا صرفاً حلقه‌ای تشریفاتی در اطراف استاندارند؟

در آینده‌ای نزدیک، در مطلبی تخصصی‌تر، به عملکرد و کارایی حلقه مشاوران خواهیم پرداخت.