خشونت؛ که پدیده ای تاریخی و جهانی است و در همه جوامع و تمام ادوار وجود داشته است، رفتاری است که با هدف آسیب رساندن به دیگری از کسی سر می زند و دامنه ی آن از تحقیر و توهین، تجاوز، ضرب و جرح تا تخریب اموال و دارایی و قتل گسترده است.

این رفتار خشن، موجب اضطراب مردم و احساس ناامنی آنها به ویژه گروه های ضعیف تر و آسیب پذیرتری مانند زنان، کودکان، سالخوردگان و... می شود که برای کنترل و کاهش آن در جامعه نیازمند شناسایی دقیق زمینه های آن است.

به گزارش ایرنا، از روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی کهگیلویه و بویراحمد، نشست تخصصی «بررسی پدیدار خشونت در استان» شامگاه روز یکشنبه با حضور حمید نادریان معاون دادگستری استان، آرمان حیدری جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه، سلیمان شهبازی روان‌شناس مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و محسن جبارنژاد مدیرکل کتابخانه‌های عمومی در سالن اجتماعات اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی کهگیلویه و بویراحمد برگزار شد.

نادریان: گرفتار تعصبات مقدس‌مآبانه هستیم

معاون دادگستری استان در سخنانی، با اشاره به ضرورت شناخت جامعه برای تدوین و اجرای مؤثر قوانین، اظهار داشت: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چارچوب کلی برای تنظیم نظم اجتماعی را تعیین کرده، اما تحقق واقعی آن نیازمند پیوند عمیق با دانش‌های میان‌رشته‌ای چون جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و روان‌کاوی است.

نادریان با تأکید بر این‌که خشونت تنها به نمودهای فیزیکی و آشکار محدود نمی‌شود، افزود: برخی اشکال خشونت ساختاری، پنهان و فرهنگی هستند. وی ادامه داد: متأسفانه در برخی مناطق، حمل سلاح سرد و رفتارهای خشن قبیله‌ای به‌عنوان نشانه‌هایی از غرور و افتخار تلقی می‌شوند و این نگاه از گذشته تا امروز ادامه یافته است.

وی با انتقاد از نبود تحولات ساختاری در فرهنگ استان گفت: «کهگیلویه و بویراحمد بیش از ۶۰ سال است که به‌عنوان استان شناخته می‌شود اما در این مدت پوست‌اندازی فرهنگی رخ نداده و صرفاً تغییرات ظاهری و بزک‌گونه شاهد بوده‌ایم. دلیل آن نیز گرفتار بودن در باتلاق تعصبات مقدس‌مآبانه و مقاومت در برابر پذیرش نهادهای فرهنگی نوین است.»

نادریان با اشاره به وجود بیش از ۱۱۸ نهاد متولی فرهنگ در کشور تصریح کرد: با وجود این ظرفیت‌ها، همچنان فرهنگ‌سازی مؤثر در زمینه مقابله با خشونت به‌طور کامل تحقق نیافته است.

وی همچنین خواستار دسته‌بندی دقیق‌تر در خصوص پدیده خشونت به‌ویژه خشونت خانگی شد و به ذکر نمونه‌ای از پرونده خشونت با سلاح سرد در استان پرداخت که در آن، فردی با سابقه بلند در تهدید و درگیری، اقدام به ضرب‌وجرح شدید یک شهروند کرده بود.

او افزود: «این فرد بارها به جرم‌های خشن در دادگاه حاضر شده بود و هرچند طبق قانون دیه پرداخت کرده و دستگاه قضایی در چارچوب قانون اقدام کرده است، اما مسئله اساسی، ضعف در پیشگیری و ریشه‌یابی خشونت است، نه صرفاً مجازات.»

نادریان همچنین با اشاره به احساس عمومی ناامنی در استان گفت: «واقعیت آماری این است که کهگیلویه و بویراحمد در میان استان‌های کشور از نظر امنیت اجتماعی در جایگاه سوم تا پنجم قرار دارد، اما به دلیل فضای ارتباطی گسترده، هر رخداد به‌سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و احساس ناامنی را گسترش می‌دهد.»

وی افزود: «این ویژگی می‌تواند در صورت مدیریت صحیح، به ابزاری برای آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی تبدیل شود، اما متأسفانه بیشتر به‌عنوان تهدید درک شده است.»

شهبازی: منشأ خشونت را در خانواده باید جست‌وجو کرد

در ادامه این نشست، سلیمان شهبازی با تأکید بر نقش اساسی خانواده در شکل‌گیری الگوهای رفتاری گفت: «چرخه خشونت اغلب در محیط خانه آغاز می‌شود. کودکانی که در خانواده‌ شنیده نمی‌شوند یا مورد سرکوب قرار می‌گیرند، ممکن است در جامعه به رفتارهای پرخاشگرانه پناه ببرند.»

وی با بیان اینکه خشم احساسی طبیعی است و خشونت رفتاری اکتسابی، تصریح کرد: «نمی‌توان خشونت را صرفاً با سرکوب مهار کرد. همان‌طور که نمی‌توان با بستن دهان فرد، مانع سرفه‌های ناشی از بیماری شد، نمی‌توان ریشه‌های خشونت را بدون شناخت و اصلاح ساختارهای ذهنی و خانوادگی از بین برد.»

شهبازی از ورود افراد غیرمتخصص به حوزه آسیب‌های اجتماعی نیز انتقاد کرد و افزود: «ارائه راهکار از سوی افرادی بدون دانش روان‌شناسی و جامعه‌شناسی می‌تواند خود به عاملی برای تشدید آسیب تبدیل شود.»

وی بر اهمیت خودشناسی در مدیریت هیجانات تأکید کرد و گفت: «وقتی افراد احساسات خود را بشناسند، می‌توانند با موقعیت‌های استرس‌زا بهتر برخورد کنند. در روان‌شناسی تحلیلی نیز آمده است که اگر انسان بخش‌های ناخودآگاه شخصیت خود را نشناسد، آن بخش‌ها او را کنترل خواهند کرد.»

خشونت، ریشه در نابرابری و تحقیر دارد

در بخش دیگر این نشست تخصصی، دکتر آرمان حیدری، جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه، با نگاهی ساختارمحور به موضوع خشونت پرداخت و گفت: «برای درک خشونت در کهگیلویه و بویراحمد، باید به عمق روابط قدرت، تاریخ اجتماعی، توزیع ناعادلانه منابع و احساس تبعیض توجه کرد. در هر نقطه‌ای که احساس تحقیر و نادیده‌انگاری شکل بگیرد، زمینه برای بروز خشونت مهیاست.»

وی با تأکید بر اینکه باید تحلیل‌ها را از سطح رفتارهای فردی به لایه‌های ساختاری ارتقا داد، افزود: «جوانانی که احساس می‌کنند سهمی از فرصت‌های برابر ندارند یا به دلیل قومیت، جنسیت یا طبقه اجتماعی‌شان کنار گذاشته می‌شوند، بیشتر مستعد بروز رفتارهای خشونت‌آمیز خواهند بود.»

حیدری در ادامه گفت: «فقر، بیکاری، ناکارآمدی نهادها و ضعف پیوندهای اجتماعی، مجموعه‌ای از عوامل هستند که در کنار هم خشونت را بازتولید می‌کنند. مقابله صرفاً قضایی با این پدیده، راه‌حل پایداری نیست؛ باید در سیاست‌های اجتماعی تجدیدنظر اساسی صورت گیرد.»

وی با اشاره به برخی ساختارهای تقویت‌کننده خشونت در استان گفت: «بی‌عدالتی در توزیع فرصت‌ها، فاصله طبقاتی، ناتوانی نهادهای میانجی در حل منازعات، ضعف نظام آموزشی و نبود فرهنگ گفت‌وگو، از جمله عواملی هستند که به خشونت دامن می‌زنند.»

این استاد دانشگاه با انتقاد از فرافکنی به خانواده‌ها تصریح کرد: «به‌جای سرزنش والدین، باید نهادهای قدرت را مخاطب قرار داد و پرسید که چه اقداماتی برای کاهش خشونت انجام داده‌اند.»

حیدری همچنین از برخی نمادهای فرهنگی که خشونت را بازتولید می‌کنند، انتقاد کرد و گفت: «در برخی موارد، الگوهای افتخارآمیزی در جامعه تبلیغ می‌شوند که با خشونت گره خورده‌اند؛ مانند افتخار به داشتن سلاح یا قدرت فیزیکی. زمانی که قهرمان نوجوانان فردی باشد که در نزاع پیروز شده، نه کسی که با عقلانیت و گفت‌وگو مسئله را حل کرده، باید زنگ خطر را به صدا درآورد.»

وی راهکار برون‌رفت از این چرخه را «تغییر روایت فرهنگی» دانست و اظهار داشت: «نهادهای آموزشی، رسانه‌ها و سازمان‌های تربیتی باید روایت‌هایی تازه از موفقیت، قهرمانی و تعامل انسانی ارائه دهند؛ روایت‌هایی مبتنی بر صلح، احترام، علم و گفت‌وگو.»

دکتر حیدری با اشاره به اهمیت سرمایه اجتماعی افزود: «جوامعی که در آن‌ها اعتماد، همکاری و گفت‌وگو نهادینه شده باشد، میزان خشونت بسیار کمتری دارند. متأسفانه در استان ما سرمایه اجتماعی به‌شدت آسیب دیده و بی‌اعتمادی عمومی در حال افزایش است.»

وی در پایان تأکید کرد: «برای مقابله با خشونت، باید به سیاست‌گذاری چندلایه، همکاری میان نهادها و مشارکت اجتماعی وسیع اندیشید. این مسیری زمان‌بر است، اما اگر آغاز نشود، بازسازی اجتماعی بسیار دشوار خواهد شد.»

جبارنژاد: راه مهار خشونت از شناخت عمیق آن می‌گذرد

جبارنژاد، فعال اجتماعی و دبیر نشست تخصصی «بررسی پدیدار خشونت در استان کهگیلویه و بویراحمد»، در پایان این برنامه با قدردانی از مشارکت سخنرانان و حاضران، تأکید کرد: بدون درک علمی و واقع‌گرایانه از پدیده خشونت، نمی‌توان راهکارهای مؤثر برای مقابله با آن طراحی کرد.

وی با انتقاد از رویکردهای سطحی و مناسکی نسبت به خشونت، اظهار داشت: شناخت این پدیده نیازمند نگاهی عمیق، میان‌رشته‌ای و مبتنی بر تحلیل‌های فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناختی است. اگر تحلیل ما از خشونت نادرست باشد، در عرصه پیشگیری و درمان نیز دچار خطا خواهیم شد.

به گفته دبیر نشست، این گردهمایی نه صرفاً یک جلسه نظری، بلکه آغاز گفت‌وگویی فراگیر برای پرداختن به مسأله خشونت در بستر اجتماعی استان بوده است. جبارنژاد افزود: «در این جلسه تلاش شد تا زوایای پنهان و ریشه‌های خشونت از دیدگاه‌های تخصصی مختلف مورد بررسی قرار گیرد.»

وی با اشاره به ضرورت حضور فعال نهادهای فرهنگی، آموزشی و مدنی در مقابله با خشونت، خاطرنشان کرد: تنها اتکا به ابزارهای انتظامی و مجازات‌های قانونی نمی‌تواند مسأله را حل کند؛ باید از همان مراحل ابتدایی و در بسترهای اجتماعی، پیشگیری صورت گیرد. حضور روان‌شناسان، مددکاران، معلمان، اصحاب فرهنگ و رسانه در این مسیر، حیاتی است.

جبارنژاد همچنین با انتقاد از برخی رویکردهای هیجانی در پوشش رسانه‌ای خشونت، گفت: نقش رسانه‌ها در بازنمایی این پدیده بسیار حساس است. اگر رسانه‌ها روایت‌های سطحی و تحریک‌آمیز از خشونت ارائه دهند، خود به بازتولید آن دامن می‌زنند. اما اگر با رویکردی تحلیلی، انسانی و مسئولانه عمل کنند، می‌توانند در کاهش خشونت مؤثر باشند.

وی در پایان، پیشنهاد راه‌اندازی یک نهاد غیردولتی برای رصد، تحلیل و اقدام در زمینه پیشگیری از خشونت در استان را مطرح کرد و خواستار برگزاری سلسله‌نشست‌های تخصصی و هدفمند با حضور نخبگان، دانشگاهیان و اصحاب رسانه شد. به گفته او، هم‌افزایی نهادهای مدنی، علمی و رسانه‌ای می‌تواند زمینه‌ساز گام‌هایی عملی برای کاهش خشونت در جامعه باشد؛ اگرچه این مسیر نیازمند همت و اراده‌ای جمعی است.