افتونیوز|  در نشست علمی «معماری آهن و بتن در قلب دنا» که با سخنرانی دکتر محمد صدقی‌اصل در دانشگاه یاسوج برگزار شد، آمارهایی تکان‌دهنده از نابرابری در بهره‌برداری از منابع آب میان استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد، اصفهان و یزد ارائه شد؛ آماری که نشان می‌دهد استان‌های کویری چندین برابر استان پرباران کهگیلویه و بویراحمد از کشاورزی آبی، فضای سبز و تولیدات دامی بهره‌مندند.

سخنرانی دکتر محمد صدقی اصل، دانشیار مهندسی آب و نماینده دانشگاه یاسوج در مأموریت تخصصی آب، با عنوان «معماری آهن و بتن در قلب دنا؛ روایت علمی انتقال آب از سدهای ماندگان و خرسان به فلات مرکزی» عصر روز یکشنبه ۱۰ آذرماه ۱۴۰۴، در سالن شهید چمران دانشکده علوم پایه دانشگاه یاسوج برگزار شد.
صدقی اصل در این نشست، با اشاره به مقایسه سطح زیر کشت زراعی استان‌های دارای منابع آب (استان کهگیلویه و بویراحمد) با استان‌هایی چون اصفهان و یزد که از استان‌های دیگر آب انتقال می‌دهند، اظهار کرد: استان کهگیلویه و بویراحمد، باوجود برخورداری از بالاترین میزان بارش در کشور، تنها ۱۶ هزار و ۶۸۶ هکتار باغ آبی دارد. این در حالی است که استان اصفهان دارای ۷۷ هزار و ۱۲۵ هکتار و استان یزد ـ که در قلب کویر واقع شده است ـ ۸۹ هزار و ۸۷۵ هکتار باغ آبی است. به‌عبارت‌دیگر، یک استان کویری تقریباً پنج برابر استان سرسبز ما سطح باغات آبی دارد. این پرسش اساسی مطرح می‌شود که این میزان آب از کجا تأمین می‌شود؟

وی ادامه داد: وضعیت فضای سبز شهری نیز قابل‌تأمل است. مساحت فضای سبز شهر اصفهان به‌تنهایی ۵ هزار و ۴۰۰ هکتار است؛ رقمی که از کل زیربنای شهر یاسوج بیشتر است. فضای سبز کل استان یزد نیز هزار و ۹۰۰ هکتار است، درحالی‌که استان ما باوجود برخورداری از جنگل‌های طبیعی، عملاً از سهمیه توسعه فضای سبز شهری محروم مانده و همواره این جمله را شنیده‌ایم که «شما که جنگل دارید»، و این موضوع به بهانه‌ای برای فقر جغرافیایی تحمیلی تبدیل شده است.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه یاسوج با اشاره به آمار کشت محصولات زراعی در سه استان یادشده افزود: سطح زیر کشت غلات آبی در استان کهگیلویه و بویراحمد ۶۰ هزار و ۷۶۳ هکتار، در اصفهان ۱۵۲ هزار و ۲۹۷ هکتار و در یزد ۱۵۰ هزار و ۱۶ هکتار است. در استان کهگیلویه و بویراحمد ـ که از پربارش‌ترین مناطق کشور است ـ غلات دیم بیش از غلات آبی است، اما در اصفهان، غلات آبی از دیم پیشی گرفته و استان یزد نیز غلات دیم ندارد.

وی درباره کشت‌های صنعتی خاطرنشان کرد: سطح زیر کشت محصولات صنعتی در استان کهگیلویه و بویراحمد ۷۱۹ هکتار است؛ درحالی‌که این رقم در استان اصفهان ۸ هزار و ۱۳۸ هکتار و در یزد هزار و ۳۰۰ هکتار است.

صدقی اصل همچنین به کشت نباتات علوفه‌ای آبی اشاره کرد و گفت: استان ما سه هزار و ۸۳۸ هکتار سطح زیر کشت این محصولات دارد، درحالی‌که استان اصفهان با ۶۹ هزار و ۸۸۵ هکتار، حدود ۱۸ برابر کهگیلویه و بویراحمد تولید دارد. استان یزد نیز با بیش از ۱۱ هزار هکتار، حدود سه برابر استان ماست.

وی در ادامه با اشاره به سایر محصولات زراعی افزود: سطح زیر کشت برنج در استان اصفهان ۱۷ هزار و ۴۵۲ هکتار و در کهگیلویه و بویراحمد ۸ هزار و ۶۴ هکتار است. همچنین سطح زیر کشت سبزیجات در استان کهگیلویه و بویراحمد هزار و ۱۴۷ هکتار، در اصفهان ۲۹ هزار و ۶۳۵ هکتار و در یزد ۹۶۸ هکتار است.

این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت واحدهای دامی در سه استان تصریح کرد: استان یزد دارای ۹۱۵ واحد دامداری صنعتی، اصفهان ۶ هزار و ۶۰۸ واحد و کهگیلویه و بویراحمد ۲ هزار و ۷۱۸ واحد است.

وی ضمن اشاره به خروجی تولیدات دامی گفت: تولید سالانه شیر در استان یزد ۲۸۰ هزار تن، در اصفهان ۹۴۰ هزار تن و در استان ما ـ که باید یکی از قطب‌های دام‌پروری کشور باشد ـ تنها ۶۰ هزار تن است. این در حالی است که میزان مصرف آب واحدهای دامی در یزد ۱۷ میلیون مترمکعب، در اصفهان ۵۸ میلیون مترمکعب و در کهگیلویه و بویراحمد تنها ۴ میلیون مترمکعب گزارش شده است.

صدقی اصل در بخش دیگری از سخنان خود به نقل‌قولی از مدیرعامل وقت شرکت آب‌وفاضلاب روستایی استان اصفهان در سال ۱۳۹۷ اشاره کرد و گفت: «آب موردنیاز حدود دو میلیون رأس دام سبک‌وسنگین عشایری و روستایی استان اصفهان از شبکه آب شرب انسانی تأمین می‌شود.»

وی تأکید کرد: این بدان معناست که در دل کویر، دام با آب آشامیدنی مردم سیراب می‌شود، اما در پرآب‌ترین استان کشور، حتی عشایر ما نیز برای تأمین آب دام‌های خود با تنش مواجه‌اند.

دکتر محمد صدقی اصل با تأکید بر اینکه «تنها راه مطالبه‌گری و اثبات حق، استناد به داده‌های دقیق است نه احساسات»، اظهار کرد: استان یزد با میانگین بارش سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر، هم‌اکنون دارای ۳ هزار و ۱۱۴ واحد صنعتی آب‌بَر فعال است؛ درحالی‌که استان کهگیلویه‌ و بویراحمد ـ باوجود منابع فراوان آب، هم‌جواری با خلیج‌فارس، جنگل‌های انبوه و رودخانه‌های پرآب ـ تنها ۵۲۷ واحد صنعتی آب‌بَر دارد و آن هم عمدتاً با ظرفیت‌های پایین.

وی تأکید کرد: «این عدد را هیچ‌گاه فراموش نکنید.»

وی افزود: در رتبه‌بندی صنایع آب‌بَر کشور، استان اصفهان در جایگاه چهارم قرار دارد و ۵۳ صنعت بزرگ آب‌بَر را در خود جای‌داده است. استان یزد نیز با ۳۶ صنعت آب‌بَر، در برخی شاخص‌ها حتی از اصفهان پیشی گرفته است.

صدقی‌اصل گفت: این همان مناقشه‌ای است که از آن با عنوان هیدروپولیتیک یاد می‌شود؛ زمانی که سیاست بر مدیریت علمی آب غلبه می‌کند.
به گفته وی، استان کهگیلویه و بویراحمد در این شاخص در پایین‌ترین رتبه قرار دارد و «به تهِ تهِ جدول» رسیده است. او خاطرنشان کرد: «این استان تنها دو صنعت بزرگ آب‌بَر دارد؛ یکی پتروشیمی و دیگری کارخانه فولاد. اگر خواهان توسعه و تخصیص بودجه هستیم، باید بر اساس اسناد و اطلاعات سخن بگوییم؛ احساسات راهگشا نیست.»

صدقی اصل سپس به موضوع «انتقال آب دریا به فلات مرکزی ایران» پرداخت و گفت: «این روزها بحث انتقال آب بسیار مطرح شده است.» وی با اشاره به احداث مجتمع عظیم آب‌شیرین‌کن خلیج‌فارس در بندرعباس اظهار کرد: من با اصل انتقال آب به مناطق کویری مخالفم. هر سرزمین، یک اکوسیستم کامل با سه جزء اصلی آب، خاک و هواست. مگر می‌توان هوای یاسوج را با لوله به کویر منتقل کرد؟ یا خاک آن را منتقل نمود؟ آب نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از همین پیکره است. هزاران سال طبیعت و توپوگرافی، این آب را به این منطقه هدایت کرده و ما حق نداریم در آن دخالت کنیم؛ چراکه هرگونه مداخله می‌تواند پیامدهای سنگین و غیرقابل‌پیش‌بینی داشته باشد.

وی با اشاره به جزئیات خط سوم انتقال آب خلیج‌فارس به یزد و اصفهان گفت: این خط بیش از ۹۱۰ کیلومتر طول دارد و دارای بیش از ۱۰ ایستگاه پمپاژ عظیم است. سرمایه‌گذاری اولیه این پروژه بالغ بر ۳۵ هزار میلیارد تومان بوده و امروز هزینه واقعی آن بسیار بیشتر شده است.

صدقی اصل افزود: این خط تنها در فاز نخست، برای استان‌های اصفهان و یزد حدود ۱۴ هزار فرصت شغلی مستقیم ایجاد کرده است. در همین فاز اول، ۷۰ میلیون مترمکعب آب به صنایع اصفهان تخصیص‌یافته است.و یادآور شد:«چند هفته پیش نیز با انتشار کلیپ هواگیری این خط، اعلام شد که در اتصال موقت، ۳۰ میلیون مترمکعب آب در اختیار صنایع بزرگ اصفهان از جمله فولاد مبارکه، ذوب‌آهن و پالایشگاه اصفهان قرار گرفته است. همه این اطلاعات در منابع رسمی و رسانه‌ها منتشر شده و هیچ‌یک داده محرمانه نیست.

وی همچنین هدف اعلام‌شده این طرح را «تأمین آب باکیفیت برای صنایع راهبردی نظیر فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان» عنوان کرد و گفت: در اسناد رسمی آمده است که این آب می‌تواند در شرایط اضطراری برای شرب نیز استفاده شود.

صدقی اصل ادامه داد: همین الگو در نقاط دیگر نیز تکرار می‌شود؛ انتقال آب شیرین شده از چابهار به زابل، از بندرعباس به معدن مس سرچشمه و گل‌گهر کرمان ـ که حتی تیم فوتبال نیز دارد ـ و بخش‌هایی از خطوط جدید که تا فارس و خراسان رضوی امتداد یافته‌اند.

وی با بیان اینکه «انتقال آب به ارتفاعات غیرطبیعی آفت توسعه است» اظهار کرد: «تصور کنید آب را از بندرعباس با اختلاف ارتفاع نزدیک به سه هزار متر به خراسان منتقل کنیم؛ این یک فاجعه مهندسی است.

او افزود: نیاکان ما قنات ساختند؛ سازه‌ای کم‌هزینه، هوشمند و هماهنگ با طبیعت. اما ما در عصر فناوری، با مصرف عظیم برق و هزینه‌های نجومی، دقیقاً مسیر معکوس را طی می‌کنیم. این توسعه نیست؛ این دخالت سیاست در جغرافیاست.

دکتر محمد صدقی‌اصل در ادامه سخنان خود با اشاره به نقش پررنگ آب در عرصه سیاست اظهار کرد: بر اساس اسناد کاملاً معتبر و مستند، حوزه گچساران در سال‌های ابتدایی ساخت سد کوثر توانست از آب این سد بهره‌مند شود. در همان دوره، بهرام تاجگردون ـ نماینده وقت شهرستان‌های گچساران و باشت ـ با تمام توان در برابر تخصیص حقابه قانونی ایستاد، حتی تهدید کرد و در نهایت موفق شد ۳۵۰ میلیون مترمکعب آب را برای حوزه انتخابیه خود تثبیت کند. تخصیص یعنی اجازه برداشت رسمی و قانونی.
وی با طرح این پرسش که «چرا اجازه ساخت سد آبریز داده نمی‌شود؟» گفت: در حوزه گچساران سد مارون با مخزنی بیش از یک میلیارد مترمکعب ساخته شد؛ هرچند کیفیت آب را به شدت کاهش داد. سد کوثر و سد چمشیر نیز در همین حوزه احداث شده‌اند. اما وزارت نیرو همان وزارتخانه‌ای است که برای انتقال آب به فلات مرکزی ایران با بودجه‌های چند میلیارد دلاری و با سرعت بالا مجوز صادر می‌کند، اما برای سد آبریز در استان ما ـ با مخزن کمتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب و با قدرت تغییر سرنوشت کشاورزی دشت‌هایمان ـ سال‌ها حتی مجوز ارزیابی زیست‌محیطی ماده ۲۳ را صادر نکرد! تازه چند ماه پیش شنیدم که پس از سال‌ها پیگیری، اجازه ارزیابی زیست‌محیطی صادر شده؛ آن هم فقط ارزیابی!

صدقی‌اصل ادامه داد: حوزه دهدشت بیش از ۵ هزار هکتار اراضی درجه یک (کلاس ۱) دارد؛ بهترین و حاصل‌خیزترین خاک کشاورزی کشور. در بسیاری از استان‌ها اراضی کلاس ۲ و ۳ را با آب انتقالی از صدها و هزاران کیلومتر دورتر آبیاری می‌کنند، اما اراضی کلاس ۱ ما سال‌هاست تشنه همان آبی است که در همین استان جاری است و در برابر چشمان ما به سوی دیگر مناطق هدایت می‌شود.

وی با اشاره به بهره‌برداری حوزه گچساران از منابع آبی افزود: این حوزه پتروشیمی خود را دریافت کرده، آب کشاورزی گرفته، آب صنعتی گرفته و نماینده آن، آقای تاجگردون، فردی بسیار بانفوذ و توانمند بوده است. چندی پیش نیز نماینده محترم این حوزه در نطق خود با ارائه آمار و ارقام دقیق، همه این تخصیص‌ها را تشریح کرد و ما هم فقط گوش کردیم!

این عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج در بخش دیگری از سخنان خود به نابرابری آشکار در توزیع آب درون‌استانی اشاره کرد و گفت: «در تخصیص منابع آبی داخل استان نیز عدالت رعایت نشده است. گچساران بیشترین سهم را به خود اختصاص داده، بویراحمد در رتبه‌ای بهتر از دیگر شهرستان‌ها قرار دارد، اما کهگیلویه بزرگ سال‌هاست در انتهای جدول هستند.

دکتر محمد صدقی‌اصل با اشاره به یکی از مهم‌ترین قوانین اقتصاد منابع طبیعی گفت: در اقتصاد مفهومی وجود دارد که به آن پارادوکس جونز گفته می‌شود. بر اساس این قانون، هرگاه فناوری جدید موجب افزایش بهره‌وری و سهولت دسترسی به یک منبع شود، مصرف آن منبع نه‌تنها کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه به شکل متناقضی افزایش می‌یابد.
وی با توضیح این پارادوکس در حوزه آب افزود: هرچه آب راحت‌تر و ارزان‌تر به دست مردم برسد، مصرف سرانه افزایش می‌یابد. وقتی شهروند اصفهانی یا یزدی می‌بیند آب از کارون منتقل شده، از خلیج فارس پمپاژ می‌شود و حتی قرار است از سد ماندگان نیز برسد، چه دلیلی برای صرفه‌جویی می‌بیند؟ چرا باید شیر آب را زود ببندد؟ چرا باید از کشت‌های آب‌بر دست بکشد؟ او با خود می‌گوید: "آب که تمام نمی‌شود؛ مسئولان قول داده‌اند همیشه برایمان می‌آورند."
 

صدقی‌اصل نتیجه عملی این پارادوکس را در توسعه فلات مرکزی دانست و خاطرنشان کرد: امروز شاهد ۱۷ هزار هکتار کشت برنج پرآب‌بر در استان اصفهان، گسترش بی‌رویه صنایع فولاد و پتروشیمی، توسعه چمن‌کاری‌های وسیع شهری و افزایش ویلاسازی‌های لوکس در دل کویر هستیم. همه این‌ها حاصل همان باور نادرست است که "آب همیشه هست".

وی سپس به وضعیت استان کهگیلویه و بویراحمد اشاره کرد و گفت: اگر بخواهیم دقیق و مستند صحبت کنیم، میانگین بارش سالانه استان حدود ۱۱ میلیارد مترمکعب است. از این میزان، ۸/۲ میلیارد مترمکعب رواناب و ۵/۶ میلیارد مترمکعب نیز تولید آب استان است.

وی ادامه داد: با وجود این حجم عظیم منابع آبی، آخرین تخصیص رسمی وزارت نیرو برای کل استان تنها ۱/۱ میلیارد مترمکعب است؛ یعنی فقط ۲۰ درصد آب تولیدی استان. آن هم تخصیص است، نه اجرای کامل!

منبع:کبنانیوز